Dolna

Nie ma na Dolnym Mieście ulicy Miejskiej albo Miastowej. Ale jest za to ulica Dolna. Ulica która już na samym początku swojej historii miała jakieś związki z dołem, a dokładniej z rowem.

Przez sam jej środek (mniej więcej tam gdzie biegnie teraz charakterystyczna ścieżka w kształcie sinusoidy prowadząca w stronę kiosku z gazetami) płynęła kiedyś woda wypełniając jeden z poprzecznych rowów odwadniających. Oba brzegi tego rowu miały osobne nazwy. Temu od strony północnej nadano nazwę 1. Grabengasse  czyli Pierwsza Rowowa (chociaż inne źródła podają, że była to Druga Rowowa). A temu z przeciwnej strony – 1. Adebargasse  czyli Pierwsza Bociania (chociaż podobnie jak w poprzednim przykładzie – inne źródła podają, że była to Druga Bociania).

Był taki okres (do XVII wieku) w historii Dolnego Miasta w którym nosiło ono nazwę – Świńskie Łąki. Był też taki okres (II połowa XVIII wieku) w historii ulicy Dolnej w którym nosiła ona nazwę Kuschenecke  czyli Świński Zakątek. Ale tylko w tej części od współczesnej Łąkowej do Jaskółczej i Szuwary (dalej w kierunku Kamiennej Grobli ulica ta nazywała się Mittelgasse  czyli Środkowa). Znamy nawet przypadek jednej uciekającej świnki, która goniąc z ulicy Szuwary przebiegła przez ulicę Dolną i dotarła aż do Kamiennej Grobli. Ale to nie od tego wydarzenia ta ulica przyjęła swoją nazwę. Szczególnie, że miało ono miejsce w II połowie XX wieku. A do tamtego czasu nazwa ulicy Dolnej jeszcze kilka razy ewoluowała.

Plan z lat 1866-69 pokazuje w tym miejscu nadal dwie ulice. Od Kamiennej Grobli do skrzyżowania z ulicami – Szuwary i Jaskółczą biegnie cały czas wspomniana ulica Środkowa. A dalej w kierunku Łąkowej biegnie ulica Strandgasse (czyżby przypominała ksztatem „Wydłużony pasek”)?… Druga dekada XX wieku przynosi ostatnią przedwojenną zmianę – ulica w całym swoim odcinku przyjmuje nazwę Strandgasse.

Po 45 roku ulica Dolna składała się początkowo z trzech odcinków – do dwóch przedwojennych dołączył też fragment, który potem przyjął nazwę ulicy Sempołowskiej. Widać to dokładnie na zaprezentowanym fragmencie planu z 1946 roku. Potem powrócono do przedwojennego podziału i do dzisiaj ulica Dolna biegnie swoimi dwoma historycznie wyznaczonymi fragmentami.

Parter w budynku na ulicy Dolnej 4 przechodził chyba najczęstsze zmiany, jeżeli chodzi o swoje przeznaczenie. Po wojnie mieścił się w nim na początku sklep pana Maksymiliana Piaseckiego oraz VII Komisariat Milicji Obywatelskiej (telefon 310-75). Ten drugi funkcjonował tam jeszcze co najmniej do 1960 roku. Było też ADM (pani Jadwigo – dziękujemy za uzupełnienie). W tym budynku działało też w latach 60. Gdańskie Przedsiębiorstwo Nasienne „Centrala Nasienna”, a także Dyrekcja oraz Rada Zakładowa Gdańskich Restauracji Dworcowych „WARS”. W latach 70. i 80. (na pewno jeszcze w 1990 roku) było tu Junackie Biuro Pracy oraz Wojewódzka Komenda OHP (telefon 31-80-31). W 1990 roku działała w tym miejscu podobno Ekspozytura Rejonu w Gdańsku Przedsiębiorstwa Obsługi Technicznej Maszyn i Obrotu „PONAR-REMO” (czy ktoś to może potwierdzić?). Młodsi mieszkańcy pamiętają już pewnie w tym miejscu lombard po schodkach. A obecnie od kilku lat jedną część zajmuje Centrum Caritas „Na Dolnej” – w ramach którego działają: Dzienny Dom Seniora „Gdański Wigor” im. Jana XXIII; Klub Seniora – „Starsza Młodzież” oraz Dom Sąsiedzki „Dolne Miasto”. A drugą – Kolonia Artystów.

Zniknęły już przypisane do ulicy Dolnej wszystkie sklepy i zakłady usługowe. Jako pierwszy zniknął chyba sklepik w kamienicy na rogu ulicy Dolnej i Szuwary. Po parterowym budyneczku gdzie była kiedyś naprawa maszyn do pisania, potem m.in. sklep z kurczakami i sklep drogeryjno-chemiczno (TANIA CHEMIA) to już nie ma śladu. A i sklep spożywczy po drugiej stronie też w tym roku dobiegł swojego żywota i jest zamknięty na cztery spusty. Przez jakiś czas na jego tyłach odbywała się też sprzedaż ryb, który potem przeniesiono na ulicę Chłodną o czym cały czas oznajmia wielki napis ze strzałką na jednej ze ścian. A chyba pod koniec lat 80. na zielonym placyku przy ogrodzeniu Muszelki stała przyczepa campingowa z zapiekankami (kto pamięta?). Natomiast rok 89 i 90 przyniósł wysyp towarów sprzedawanych w tamtych okolicach prosto z bagażników i przyczep samochodowych. Pamiętam jedną ciężarówkę z rowerami i jeden samochód dostawczy po brzegi wyładowany dywanami. A to tylko maleńki wycinek tego w co można było wtedy w ten sposób się zaopatrzyć. A skoro o handlu mowa – to do momentu rozpoczęcia rewitalizacji – na placyku na Dolnej kwitł jeszcze jeden tradycyjny handel lokalny – prosto z kamiennej studni na tym rogu blisko dawnej Pasmanterii. Owoce, warzywa, kwiaty, grzyby – świeże, tanie, pachnące. Nawiązując do tych grzybów – to mieszkańcy ulicy Dolnej pamiętają jeszcze dodatkowo smak pieczarek zbieranych na trawniku przed domem. Chleb, pasztetowa i surowe pieczarki – tak wyglądało ówczesne danie dnia!

Dwa z moich bardzo wczesnych artykułów opublikowanych w tym serwisie dotyczą wspomnień związanych z samochodami ciężarowymi marki Praga i  Żubr pana Zwierzchowskiego, które parkowały kiedyś na ulicy Dolnej. Dokładniej przed tym domem, gdzie podobno kiedyś na środku podwórka rosła agawa. A skoro poruszyłem wątek motoryzacyjny – to przez jakiś czas na Dolnej bliżej Łąkowej funkcjonował postój taksówek. Po rewitalizacji – niespodziewanie powrócił, ale na drugą stronę jezdni – bliżej ulicy Szuwary. W dzisiejszych czasach takie postoje jednak nie cieszą się już takim zainteresowanie jak kiedyś i ja osobiście nigdy w tamtym nowym miejscu taksówki oczekującej na pasażerów nie widziałem.

Warto w tym miejscu przywołać jeszcze jedno wspomnienie związane z ulicą Dolną. Przez wiele lat na wysepce blisko kiosku stał przedmiot pożądania wielu mieszkańców tej dzielnicy – aparat telefoniczny w telefonicznej budce. Ile tajemnic szeptanych do słuchawki wybrzmiało w jej środku?… Ile dobrych wiadomości dotarło na drugą stronę kabla?… Ile razy odkładano słuchawkę na widełki po usłyszeniu sygnału „Wrzuć monetę!” albo „Rozmowa kontrolowana”?… I w końcu – ile monet zjadł sam bezduszny aparat?… Chyba nigdy nie znajdziemy odpowiedzi na te pytania. Szczególnie, że po budce wszelki ślad zaginął tak samo jak po czynnej jeszcze kiedyś zielonej żelaznej pompie.

Historię ulicy Dolnej zakończę bardzo egzotycznym wspomnieniem. W połowie lat 70. wielokrotnie kroczył jej środkiem mężczyzna z… małpą na smyczy. Mieszkał na Łąkowej 12 na II piętrze i miał na imię Adam (właściciel, nie małpa). Dotrzeć do zdjęcia na którym zarejestrowano taką scenę z rezusem… – to byłby chyba cud!

Autor pierwszej czarno-białej fotografii budynku Dolna 4: Artur Wołosewicz.

Źródło: Sobiecka L., Kaliszczak M. (ed.), Gdańsk – Dolne Miasto. Dokumentacja historyczno-urbanistyczna, PP Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Gdańsku Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, Gdańsk 1979.

Dwa pozostałe czarno-białe zdjęcia z ulicy Dolnej należą do Bogdana Płuzińskiego.

Kolorowe zdjęcie budynku na rogu ulicy Dolnej i Szuwary pochodzi z albumu p. Adama Mauksa.

Autor artykułu: Jacek Górski.

Podczas pisania korzystałem z fragmentów ciekawego wywiadu jaki miałem przyjemność przeprowadzić wiosną 2017 r. z Panem Adamem Mauksem – byłym mieszkańcem ulicy Dolnej.

[mappress mapid=”162″]