Jaskółcza

Przy okazji omawiania historii ulicy Szczyglej, która przed wojną nosiła m.in. nazwę Kleine Schwalbengasse (ulicy Małej Jaskółki) pojawiła się też do kompletu informacja uzupełniająca dotycząca ulicy Wielkiej Jaskółki.

Große Schwalbengasse czyli ulica Dużej Jaskółki mieściła się dokładnie tam, gdzie teraz biegnie – jak się można domyślać – ulica Jaskółcza.

Ten niewielki ptak wędrowny patronował wspomnianemu miejscu od samego początku powstania tej ulicy (ok. 1650 rok) łączącej współcześnie przecznice – Dolną i Śluza . Chociaż wtedy wcale nie można było powiedzieć o niej – ulica. To był po prostu jeden z brzegów kanału odwadniającego, biegnącego równolegle do Nowej Motławy. A dokładniej – wschodni brzeg tego kanału. Ponieważ ten zachodni otrzymał nazwę pochodzącą od innego ptaka. Na mapach był podpisany jako Ziskengasse czyli Czyżykowa (Zeisiggasse) ¹. Ponad sto lat później (około 1763) Czyżykowa odeszła w niepamięć, oba brzegi kanału otrzymały już wspólną nazwę Dużej Jaskółki. Dla zachowania porządku – jeden z brzegów  wzbogacono dodatkowo o dopisek hohe Seite czyli Górna Wielka Jaskółka, a ten przeciwny  lege Seite czyli Dolna Wielka Jaskółka. Na mapie z 1802 roku dokładnie widać oba podpisane brzegi. Po zasypaniu wspomnianego kanału stosowane rozróżnienie nie było już potrzebne i cała ulica od jednego dawnego brzegu do drugiego nosiła wspomnianą na początku nazwę Große Schwalbengasse (Duża Jaskółka). A po wojnie zlikwidowano przymiotnik i przypisano jej krótszą nazwę, która do chwili obecnej brzmi –  Jaskółcza.

Wg danych z 1914 roku na ulicy Wielkiej Jaskółki stało 38 domów mieszkalnych oraz 7 budynków i zakładów produkcyjnych.

Najstarszym budynkiem na Jaskółczej, który pamięta nawet jeszcze pierwszą dekadę XX wieku jest budynek dawnej łaźni publicznej w którym obecnie działa Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia. Nie wszyscy jednak wiedzą, że wcześniej w tym samym miejscu działała prywatna szkoła dla dziewcząt. Po tej samej stronie co łaźnia, prawie po sąsiedzku przez jakiś czas funkcjonowała pod numerem 2 Wytwórnia Serów Tylżyckich i Ementalskich bez kory marki „Hansa”. A Emil Zimmermann naprawiał rowery. Zaś mniej więcej naprzeciwko pod numerem 34 (współczesny teren szkolnego boiska) w drugiej połowie lat 30. handlowano w ilościach hurtowych piwem marki Okocim. Pod tym samym adresem działał też chyba największy przedwojenny zakład produkcyjny z ulicy Jaskółczej – Gdańska Fabryka Octu i Musztardy R. Haffke & Co. Natomiast panie z Dolnego Miasta i nie tylko, które chciały się modnie ubrać z pewnością odwiedzały Salon Mód Krönke, który mieścił się pod numerem 24 (w tej chwili w tym miejscu stoi rząd garaży).

Ze starej zabudowy ulicy Jaskółczej pozostała tylko wspomniana łaźnia. Z pozostałych budynków nie zachowało się nic. Starsi mieszkańcy pamiętają jak bawili się w ruinach kamienic na wysokości obecnej przychodzi, apteki i tego sporego placu pomiędzy wspomnianymi garażami a wspomnianym boiskiem. Nie ma zbyt wielu przedwojennych ujęć tej ulicy. Z ponad 35 teczek w których przed wojną gromadzono wszelkie informacje o poszczególnych domach z ulicy Große Schwalbengasse zachowało się w Archiwum Państwowym w Gdańsk tylko dziewięć. Ale dzięki nim możemy zobaczyć jak wyglądały przynajmniej trzy kamienice stojące na przedwojennej Jaskółczej. Od lewej – są to numery 6, 11 i 29.

Autor tekstu: Jacek Górski.

Źródła reklam:
Ser – „Gazeta Handlowa” – nr 261 z 13 listopada 1929 r., str. 4.
Piwo – „Straż Gdańska: organ Centralnego Komitetu Wyborczego na W.M. Gdańsk” R.5 – nr 5 z 1 marca 1936 r., str. 15.
Salon mód – „Echo Gdańskie” – nr 26 z 3 lutego 1926 r, str. 8.
Musztarda – „Kupiec: najstarszy i największy Tygodnik Handlowo – Przemysłowy w Polsce; centralny organ Związku Towarzystw Kupieckich Zachodniej Polski” – nr 16 z 20 kwietnia 1922 r., str. 17.
Szkice trzech kamienic pochodzą z Archiwum Państwowego w Gdańsku mieszczącego się na ulicy Wałowej 5. Numer jednostki w Archiwum Państwowym: 19/3774. Jednostki aktowe: 10/15/0/-/597, 10/15/0/-/599 i 10/15/0/-/600.
Cała mapa z 1802 r. (z której pochodzi zaprezentowany wycinek) dostępna jest na tej stronie.

1. Na stronie Instytutu Ulicologii Akademii Rzygaczy jest dostępna alternatywna, bardzo ciekawa interpretacja nazwy ulicy Ziskengasse.

(…) określenie Zieskengasse tłumaczy W.Stephan jako pochodzące od słowa „Zeisig” czyli czyżyk. Autor nie uwzględnia istnienia w gwarze gdańskiej pojęcia „ziesken-” używanego jako przedrostka przed nazwą przedmiotu lub produktu i służącego do pogardliwego określenia jego bardzo marnej jakości. I tak dla przykładu salcesony i kiełbasy podrobowe określano wspólnym mianem „Zieskenwurst”. Z tego powodu poprawne tłumaczenie nazwy Zieskengasse powinno brzmieć „Marna” lub „Kiepska”.