Ludność Dolnego Miasta i Olszynki w Gdańsku po 1945 roku (fragment II)

Fragmenty: pierwszy, drugi, trzeci, czwarty, piąty, szósty, siódmy, ósmy, dziewiąty i dziesiąty.

2. Pochodzenie ludności

W pierwszych pięciu latach po II wojnie światowej na terenie całej Polski, w tym w Gdańsku, obserwuje się bardzo silne natężenie ruchu wędrówkowego ludności. Jak pisze I. Sobczak (1992: 45)

dokonywała się wówczas duża wymiana ludności. Emigrowała samorzutnie bądź została wysiedlona – na mocy decyzji poczdamskich – duża liczba Niemców, napłynęła zaś z różnych stron kraju i z zagranicy ludność polska, z dużym udziałem młodych roczników, co sprzyjało wzrostowi liczby zawieranych małżeństw, dużemu natężeniu urodzeń, a w konsekwencji wysokiemu przyrostowi naturalnemu ludności.

O wymianie ludności świadczą przytoczone przez I. Sobczaka (1970: 39-40) liczby. W Gdańsku w dniu 31 lipca 1945 roku na 122,8 tys. ludności Niemcy stanowili 87,3%, tj. 107,2 tys. osób, Polacy – 12,5%, tj. 15,3 tys. osób, a ludność innych narodowości – 0,2%, tj. 0,31 tys. osób. Co znamienne, już w dniu 1 grudnia 1945 roku proporcje te był odmienne: na 118,4 tys. ludności Gdańska Polacy stanowili 64,7%, tj. 76,6 tys. osób, Niemcy – 34,8%, tj. 41,2 tys. osób, zaś ludność innych narodowości – 0,5%, tj. 0,6 tys. osób. Opisywaną ludność polską stanowili: autochtoni, przesiedleńcy z innych terenów Polski, reemigranci (głównie z Francji i Niemiec) oraz repatrianci ze wschodnich województw Polski przejętych przez ZSRR. Tych ostatnich przesiedlono na podstawie zawartych w dniach 9 i 22 września 1944 układów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z rządami republik radzieckich na Białorusi, Litwie oraz Ukrainie (Sobczak 1970: 150).

Po zawierusze wojennej długo jeszcze trwała akcja poszukiwania rodzin i krewnych. Wiele osób odnajdywało się poprzez Czerwony Krzyż, ale wiele także przez Centralę poszukiwań osób (CEPO), będąca pod Zarządem Związku Zawodowego Pracowników Poczt i Telekomunikacji w Polsce z siedzibą w Łodzi. Oto oryginalne karty rejestracyjne dla poszukiwanych i poszukujących.

Na skutek migracji wewnętrznej do Gdańska przybywała ludność z różnych stron Polski, w szczególności z jej części centralnej, południowo-wschodniej oraz z Kaszub i Kociewia. Z kolei w ruchu zewnętrznym największą grupę ludności stanowili migranci z terenów Litwy, Ukrainy i Białorusi. Najmniej liczną grupę stanowili repatrianci i reemigranci z innych krajów. Jak podaje J. Załęcki (2003: 56-57) na podstawie danych Ministerstwa Ziem Odzyskanych, w Gdańsku w dniu 21 grudnia 1948 roku największą grupę ludności stanowili migranci wewnętrzni w liczbie 118,232 tys. osób. Migranci z ówczesnego terytorium ZSRR stanowili grupę 26,629 tys. osób, a repatrianci i reemigranci z innych krajów – 5,328 tys. osób. Ludność autochtoniczna liczyła w tym czasie 15,305 tys. osób. W powyższych liczbach tych nie ujęto dzieci do lat 4 urodzonych w latach 1945-1948.

Spis powszechny ludności z 3 grudnia 1950 roku podaje, że w Gdańsku na 194,6 tys. ludności 22,2 tys. (11,4%) stanowiła ludność autochtoniczna, zaś 172,4 tys. (88,6%) – ludność napływowa. Jak podaje I. Sobczak (1970: 155)

największy napływ ludności był z ówczesnych obszarów województw: bydgoskiego, gdańskiego, warszawskiego, lubelskiego i kieleckiego, a także miasta stołecznego Warszawy, stanowiącego w tym czasie osobną jednostkę stopnia wojewódzkiego. W Gdańsku osiedlała się wówczas także ludność z ówczesnego obszaru ZSRR, w tym – szczególnie po 1953 roku – osoby powracające z zesłania i obozów pracy.

Dla migrantów wewnętrznych, jak pisze J. Załęcki (2003: 57),

pierwszy pionierski okres dawał możliwości wyboru miejsca osiedlenia, wyboru mieszkania, lepszej pracy, a nawet wysokiego stanowiska. Przybywało tu więc dużo ludzi energicznych, przedsiębiorczych, ludzi młodych (często pochodzących z wielodzietnych rodzin), nieposiadających jeszcze własnej rodziny.

Dalej autor pisze

przesiedleńcy i repatrianci z Kresów Wschodnich znajdowali się w innej sytuacji. Mieli ograniczoną możliwość wyboru miejsca osiedlenia. Sytuacja, która przywiodła ich do Gdańska, często traktowana była jako przymusowa. Dla Zabużan oznaczało to porzucenie ojcowizny, zerwanie więzi środowiskowych i sąsiedzkich, oderwania od dobrze znanej tradycji.

W kolejnym podokresie, 1951-1956, ruch wędrówkowy zewnętrzny wyraźnie osłabł, gdyż akcja osiedleńcza nie miała już tak dużego znaczenia. Istniał natomiast duży ruch wędrówkowy wewnętrzny, charakteryzujący się w szczególności napływem do Gdańska ludności wiejskiej. W latach, 1956-1960 i 1961-1965, rola ruch migracyjnego, zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego, zdecydowanie straciła już na znaczeniu (Sobczak 1992: 46).

Ludność Dolnego Miasta i Olszynki podlegała, jak wynika z rejestrów kościelnych, tym samym zjawiskom demograficznym, w tym analogicznym ruchom wędrówkowym, które przywołano powyżej w odniesieniu do Gdańska. W pierwszych latach powojennych najliczniejszą grupę parafian stanowili migranci wewnętrzni. Przybyli oni najczęściej z województw: warszawskiego (często z samej Warszawy), bydgoskiego, kieleckiego i lubelskiego. Dużą grupę osób na terenie Dolnego Miasta i Olszynki stanowili repatrianci z Litwy, najczęściej z Wilna i okolic. Silną grupę stanowili także repatrianci z Ukrainy i Białorusi, odpowiednio z Wołynia, Lwowa i Stanisławowa i okolic oraz z Grodna i okolic. Jak wynika z informacji zawartych w księgach chrztów, wśród reemigrantów były osoby przybyłe z Niemiec, Francji, Anglii i Rosji. Nie ulega więc wątpliwości, że ludność Dolnego Miasta i Olszynki ukształtowana została w pierwszych latach powojennych przez procesy migracyjne. W późniejszych latach dominujące znaczenie miała polityka miasta dotyczącą zasiedlania komunalnych zasobów mieszkaniowych.

c.d.n.

Autorka opracowania: Zygmunta Barańska.
Załączone kartki pocztowe do CEPO czyli Centrali Poszukiwań osób pochodzą też z Jej domowego archiwum.

Przypisy:
Sobczak, I. 1970. Procesy demograficzne w województwie gdańskim w latach 1945-1965. Gdańsk, Wydawnictwo Morskie.
Sobczak, I. 1992. Obraz demograficzny województw nadmorskich Polski w latach 1946-1990. Wybrane liczby i tendencje rozwoju. Gdańsk, Instytut Bałtycki.
Załęcki, J. 2003. Przestrzeń społeczna Gdańska w świadomości jego mieszkańców. Studium socjologiczne. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.