Architektura przestrzeni kulturowych

Kilkanaście lat temu w przestrzeni Dolnego Miasta pojawiły się wykonane przy pomocy szablonu napisy „mniej sztuki, więcej treści”. Ten cytat, zaczerpnięty z Hamleta Wiliama Shakespeare’a oraz chętnie powtarzany przez mieszkańców, w jasny sposób pokazywał, że ta część Gdańska skupiona była w pierwszej kolejności na praktycznym rozwiązywaniu podstawowych, bieżących problemów budowlanych, technicznych i funkcjonalnych. Sztuka, pełniąca zróżnicowane funkcje społeczne, edukacyjne, wychowawcze, estetyczne lub terapeutyczne, nie była ani popularna, ani traktowana przez znaczną część osób poważnie. Dziś, dzięki działaniom szeregu instytucji kultury oraz organizacji pozarządowych, na przykład Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Instytutu Kultury Miejskiej, Gdańskiego Archipelagu Kultury, Kolonii Artystów i Fundacji Gdańskiej, dwa światy – w dużym uproszczeniu – ten dolnomiejski i ten artystyczny – mają dużo wspólnego. I są to dobre rzeczy.

Do ocieplenia wizerunku artysty-projektanta przyczyniła się też w dużym stopniu Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, która w 2011 roku dołączyła do partnerstwa społecznego „Dolne Miasto Otwarte”. Partnerstwo to powstało z inicjatywy Magdaleny Chełstowskiej, Zygmunta Medowskiego, Małgorzaty Niemkiewicz i Anny Woronieckiej, by zwiększyć efektywność działań rewitalizacyjnych w obrębie dzielnicy. Zrzeszało ono tych, którym los Dolnego Miasta nie był obojętny, w tym osoby, które chciały na rzecz tego miejsca aktywnie działać.

projekt Joanny Sędzickiej

Dolnomiejska obecność Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku przejawiała się przede wszystkim w zaangażowaniu studentów i młodych artystów-projektantów. Jej efektem są inwentaryzacje lokalnych obiektów i urządzeń zabytkowych, prace plastyczne i projektowe, a także projekty społeczne realizowane wspólnie z mieszkańcami Dolnego Miasta. Na szczególną uwagę zasługuje tu zaangażowanie kadry i studentów kierunku Architektury Przestrzeni Kulturowych (APK) na Wydziale Architektury i Wzornictwa. To młody, bo powstały w 2016 roku kierunek projektowy, który kształci w zakresie architektury krajobrazu i architektury wnętrz miejskich lub, innymi słowy, sztuki czytania kontekstu i twórczego w nim działania. Projekty koncepcyjne studentów APK, które dedykowane były Dolnemu Miastu, obejmowały m.in. reintegrację zespołu śluzy kamiennej, wprowadzenie instalacji artystycznych w obręb podwórka przy ul. Śluza, przebudowę zespołu Królewskiej Fabryki Karabinów, a także rewaloryzację nabrzeża Nowej Motławy i dawnej fosy miejskiej w sąsiedztwie ziemno-murowanych fortyfikacji nowożytnych.

konserwacja donic z jabłonkami

Ważnym działaniem społecznym w kontekście ochrony krajobrazu kulturowego Dolnego Miasta był projekt „Zielona Zielona” zrealizowany w 2015 roku przez Opowiadaczy Historii i mieszkańców dzielnicy przy współpracy z Kolonią Artystów, Inicjatywą Miasto oraz studentami Architektury Przestrzeni Kulturowych. Jego głównym celem było zwiększenie estetyki przestrzeni ulicy Zielonej, która pozostawała wówczas poza nurtem głównym działań rewitalizacyjnych. Wspólne działania rozpoczęły się serią akcji studenckich i konsultacji społecznych, podczas których nie tylko zachęcano do włączenia się do projektu kolejnych mieszkańców, ale i dyskutowano o potrzebach i możliwościach zmian. Studenci APK w ramach akcji „od drzwi do drzwi” rozdawali lokatorom kamienic przy ul. Zielonej cebulki hiacyntów oraz zaproszenia na spotkania w formie pocztówek z archiwalnymi widokami dolnomiejskich kamienic. Potem przyszedł czas na warsztaty projektowe, prowadzone przez Ewelinę Szulc i Agnieszkę Jurecką-Fryzowską, a jednym z ich efektów było wykonanie donic z materiałów z odzysku oraz zasadzenie w przestrzeni ulicy Zielonej rajskich jabłonek. Kulminacją tego projektu był całodzienny letni piknik, który sprawił że w tym szczególnym dniu ulica Zielona i jej najbliższe otoczenie stały się tętniącym życiem centrum Dolnego Miasta.

wystawa projektów studenckich na podwórku

Warto wspomnieć, że studenci APK szybko wrócili na ulicę Zieloną. W 2017 roku wspólnie z mieszkańcami dokonali naprawy i konserwacji donic z jabłonkami. Z kolei rok później wzięli udział w projekcie „Rewitalizacja przez integrację”, koordynowanym przez Elżbietę Woroniecką, którego celem była zmiana zagospodarowania podwórka otoczonego kamienicami przy ulicach Zielonej, Przyokopowej, Toruńskiej i Dobrej. To było kolejne działanie, pozwalające dostrzec w sztuce „więcej treści”. We współpracy z mieszkańcami oraz Fundacją Gdańską, Inicjatywą Miasto oraz Gdańskimi Wodami, studenci opracowali projekt koncepcyjny, który uwzględniał nową i efektywniejszą aranżację miejsc parkingowych, rozbudowę wiaty śmietnikowej oraz aranżację strefy rekreacyjnej wraz z ogrodami deszczowymi. Co istotne, najlepszy projekt, wybrany głosami mieszkańców, został w części zrealizowany. Zwycięski zespół, w składzie Paulina Borysik i Marek Rzepnikowski, mógł się więc cieszyć nie tylko z nagrody finansowej, ale także mieć poczucie satysfakcji z tego, że ich projekt nie trafił do szuflady.

projekt „Dotyk sztuki”

Kolejnym projektem społecznym, w który zaangażowali się studenci APK, było działania w ramach cyklu warsztatów „Dotyk Sztuki” realizowanych przez Centrum Sztuki Łaźnia i koordynowanych przez Roberta Jurkowskiego. Efektem tego projektu było odnowienie stołówki SP nr 65 im. Alfa Liczmańskiego. Studenci wspólnie z uczniami efektownie ożywili tę przestrzeń, zmieniając kolorystykę ścian, krzeseł i stołów,  zawieszając w oknach własnoręcznie przygotowane donice z sadzonkami bluszczu, a także zawieszając na ścianie stołówki kolorowe prace fotograficzne dzieci, przedstawiające kompozycje z owoców i warzyw.

Powyższej opisane działania są dowodem na to, że edukacja na poziomie wyższym na uczelni artystycznej może mieć wymiar praktyczny. Może się także cechować odpowiednią wrażliwością na środowisko, człowieka i lokalną tożsamość miejsca. Dolne Miasto jest tylko wycinkiem aktywności studentów APK.  Podobne projekty dedykowane są także innym miejscom w Gdańsku, Trójmieście, na Pomorzu, a nawet za granicą, na przykład na Litwie, w Gruzji lub Egipcie. Kto nie chciałby bowiem projektować lepszego świata, w tym przestrzeni wspólnych, które by nam pozwalały na odpoczynek i interakcję z innymi; które by eksponowały i dopełniały – przy pomocy współczesnych narzędzi i środków – lokalne dziedzictwo kulturowe; które łączyłyby środowiska kulturowe i przyrodnicze, a więc człowieka i zieleń.

Kto wie, może to jest i pomysł na życie i studiowanie kogoś z Państwa. Rekrutacja trwa i serdecznie zapraszam do podjęcia studiów magisterskich z przyszłością na kierunku Architektury Przestrzeni Kulturowych na ASP w Gdańsku. Czas na rejestrację w tym roku jest jeszcze do końca sierpnia a potem będziemy wspólnie realizować kolejne dolnomiejskie projekty.

Marek Barański

P.S. Informacje o kierunku Architektury Przestrzeni Kulturowych znajdziecie Państwo na stronie ASP w Gdańsku a także na profilu FB oraz Instragramie