Bergford miał przez chwilę swoje biuro na Długich Ogrodach

Kto wie, czy kiedykolwiek zaistniałaby w Gdańsku firma Bergford, gdyby nie zmiany w firmie Lloyd Bydgoski, które miały miejsce ponad 100 lat temu.

Proces repolonizacji Lloyda Bydgoskiego stale postępował. W listopadzie 1921 r. odwołano prokury Wilhelma Kastella, Wilhelma Wirtschafta oraz Ersnta Müllera. Odsunięcie W. Wirtschafta należy uznać za nierozsądne posunięcie. W październiku 1921 r. założył w Gdańsku firmę spedycyjną „Bergford” Holz-Speditions und Lager G.m.b.H. z kapitałem jednego z największych norweskich armatorów – Det Bergenske Dampskibsselskab, który właśnie rozpoczął działalność u ujścia Wisły. W krótkim czasie „Bergford” stał się największym spedytorem drewna, kluczowego towaru dla gospodarki Bydgoszczy.

Nazwa Bergford powstała przez złożenie czterech pierwszych liter słowa BERGenske (o tej firmie wspomniano w poprzednim akapicie) oraz czterech ostatnich słowa WalFORD. Walford Baltic Transports Ltd. (WBT) to działający od 1919 roku brytyjski armator mający swoją siedzibę w Londynie, na czele którego stał George Paget Walford. Od lipca 1921 roku do 15 maja 1922 roku funkcjonowała nawet jedna wspólna spółka Bergenske & Walford Baltic Transports Ltd. (B&WBT). I stąd powstanie takiej właśnie nazwy. Po rozwiązaniu wspomnianej spółki – w tym samym 1922 roku zaistniała na rynku Bergenske Baltic Transports Ltd. (BBT lub ‘Bergenske’).
Pierwszymi dyrektorami firmy „Bergford” byli – Jens Ejbol (w latach 1921-1936), wspomniany już Wilhelm Wirtschaft (1921-1938) oraz Otto Bühler (1922-1927). 22 maja 1932 roku stanowisko dyrektora objął Wilhelm (inne źródła podają imię Ralph) Johannes, który rozwinął sieć kontaktów z branży drzewnej otwierając oddziały w Amsterdamie, Antwerpii, Pressburgu (obecna Bratysława), Lwowie, Paryżu, Pradze, Warszawie i Wiedniu. W drugiej połowie lat 30. ten właśnie dyrektor wykupił definitywnie firmę za 1 000 000 Guldenów z kredytu uzyskanego od Deutsche Bank. Od 1938 do 1940 roku firma działała jako spółka akcyjna „Bergford” Holz-Speditions und Lager Aktiengesellschaft w której Johannes był członkiem zarządu. A następnie do końca wojny funkcjonowała w Gdańsku jako „Bergford” Holzimport Hobelwerk.

Pierwsza siedziba biura mieściła się na ulicy Hundegasse (Ogarnej) 89 – o czym świadczy zapis w Księdze Adresowej z 1922 roku. Ale już dwa lata później (niestety brak dostępu do Księgi z 1923 roku) biuro funkcjonowało już pod adresem Langgarten (Długie Ogrody) 47. Natomiast na wspomnianej wcześniej Ogarnej działała wówczas siostrzana firma… Berghof.
Numerem 47 oznaczona była bardzo duża działka leżąca po tej samej stronie co ostatni Długi Ogród. Współcześnie mniej więcej w tym miejscu może znajdować się ta jedyna niezabudowana działka przy której stoi nowo wybudowany dom na Długich Ogrodach 18. Najprawdopodobniej ze względu na zbyt dużą odległość dzielącą je od magazynów – już mniej więcej 2-3 lata później wspomniane biuro zostało zlikwidowane, a obsługa przeniosła się na Sienną Groblę w pobliżu Knipawy. Ostatnim zarejestrowanym adresem w 1942 roku był Weißhofer Außendeich czyli Białodworskie Zagroble które mieści się do dzisiaj na terenie wspomnianej Siennej Grobli. Widać też przy nim ostatni raz wymienianego wcześniej właściciela – Wilhelma Johannesa.

Działanie spółki z o.o. Bergford Urządzenia składowe, ekspedycja i skład drzewa skupiało się zdecydowanie na wspomnianej ekspedycji i składowaniu w Gdańsku wszelkich gatunków drzewa użytecznego. Ale potrzebowała do tego ogromnych przestrzeni, solidnej infrastruktury i różnorodnych dróg transportu. Dlatego posiadała trzy olbrzymie place składowe – w Strohdeich (Sienna Grobla), Althof (Stary Dwór) i Weichselmünde (Wisłoujście). Ten pierwszy był podobno największym w swojej skali w całym gdańskim porcie. Łączna powierzchnia składowa wszystkich wymienionych miejsc to było 250 000 metrów kwadratowych suchego lądu i 150 000 metrów kwadratowych wody służących m.in. za wodny magazyn drewna. Dla porównania – plac na Wisłoujściu liczył sobie tylko 20 000 metrów kwadratowych). Do każdego z placów doprowadzone były tory kolejowe (łącznie 4 km torów klasycznych i 16 km torów wąskich). W 1923 roku jednego dnia obsługiwano na miejscu nawet do 100 wagonów. Zatrudniano 12 mistrzów i liczmanów, 50 starszych magazynierów i zarządców oraz ponad 100 typowych pracowników magazynowo-portowych. Każdy plac miał też specjalnie zabezpieczone keje do przeładowań drewna na statki. Dzięki łącznej długości odpowiednio przystosowanego nabrzeża wynoszącego 600 metrów, jednocześnie można było obsługiwać 10 statków. 250 metrów liczyła sobie najdłuższa betonowa keja oparta na palowej kracie, znajdująca się na Strohdeich. Oprócz wspomnianych podstawowych lokalizacji Bergford miał też jeszcze dwa rzadziej wspominane magazyny drewna trzymanego w wodzie. Ten większy znajdował się na Wyspie Sobieszewskiej nad Płonią Wielką i zajmował powierzchnię 110 000 metrów kwadratowych. A ten mniejszy na Kirrhaken (po roku 1945 nazwę spolszczono na Przyłap – jest to przyrośnięta obecnie do brzegu Wisły dawna piaszczysta wysepka, od której zaczyna się most kolejowy) w pobliżu Siennej Grobli miał powierzchnię 17 000 metrów kwadratowych.
Chcąc dotrzeć przed wojną do wspomnianego największego składu drzewa firmy Bergford na Siennej Grobli należało iść albo płynąć wzdłuż prawego brzegu Martwej Motławy w kierunku charakterystycznego mostu kolejowego na Przeróbkę. To właśnie w tamtym rejonie stały urządzenia przeładunkowe wspomnianej firmy. Współcześnie jest to ulica Litewska, a na samym jej końcu funkcjonuje obecnie na tym terenie firma Centrozłom z wielką składnicą złomu. Bardzo charakterystycznym budynkiem należącym najprawdopodobniej do Bergforda jest Wieża Bartosa służąca od lat za doskonałe miejsce do treningów wspinaczkowych.
Bardzo dokładnie widać położenie tego placu na pokazanej mapie. Aby się zorientować w przestrzeni – w prawym górnym rogu widać most tramwajowy, a w prawym dolnym rogu most kolejowy (oba mosty prowadziły na Przeróbkę).

Firm Bergford reklamowała się w lokalnych periodykach, prasie branżowej i publikacjach książkowych. W 1933 roku dzięki jednej z takich reklam można było się dowiedzieć, że oprócz wspomnianych trzech placów lądowych i wodnych dysponowała też dobrze wietrzonymi, suchymi szopami do magazynowania drewna; tartakiem z bocznicą kolejową i wodną specjalnie urządzoną do tarcia okrąglaków i progów kolejowych oraz największymi urządzeniami przeładunkowymi do drzewa w Gdańsku. Pośredniczyła też w lombardowaniu na dogodnych warunkach. Służyła też informacją o taryfach kolejowych i frachtach morskich.

W 1924 roku firma Bergford udostępniła część swojego terenu na Siennej Grobli spółce akcyjnej Przemysł i Eksport Leśny. A w 1931 roku sama stała się dzierżawcą na wybrzeżu Indyjskim w Gdyni placu na skład drewna, aby obsługiwać także flotę przypływającą do tego miasta. W 1933 roku chwaliła się, że w ciągu 24 godzin potrafiła obsłużyć w Gdańsku 500 wagonów drewna. A w 1934 roku firma zatrudniała około 600 osób i oferowała specjalne regularne transporty do portów w Hiszpanii.

Podczas marcowych nalotów w 1945 roku gdańska fabryka Bergford została zbombardowana i zniszczona. 26 marca tego samego roku części osób zatrudnionych w Bergfordzie udało się opuścić miasto na wynajętym parowcu i dotrzeć na Hel. Następnie kolejnym parowcem dopłynęli 31 marca do Świnoujścia. Jeżeli chodzi o samego dyrektora Wilhelma Johannesa – przeżył On wojnę. Udało mu się dotrzeć do Lüneburga i tam próbował kontynuować dzieło swojego życia. 1 lipca 1947 roku (mniej więcej dekadę po komercyjnym przejęciu firmy w Gdańsku) założył oficjalnie firmę „Bergford Holzhandlung Wilhelm Johannes, Lüneburg”.

Ale to jeszcze nie koniec historii. Okazuje się, że po wojnie marka Bergford jeszcze przez kilka lat funkcjonowała w odbudowywanym Gdańsku. Ale już w 1950 roku w Monitorze Polskim nr A/30, poz. 60 ukazało się Orzeczenie nr 11 Ministra Handlu Wewnętrznego z dnia 3 lutego 1950 r. dotyczące przejścia niektórych przedsiębiorstw na własność Państwa – w tym także wymienionej pod pozycją 314 (LP 20) firmy Bergford Holzspedition u. Lager G.m.b.H. A rok później w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku – nr 16 z 25 października 1951 r. na str. 5 ukazało się ogłoszenie o sporządzeniu protokołów zdawczo-odbiorczych z którego można się m.in. dowiedzieć, że przedsiębiorstwo Bergford przechodzi na własność Pomorskich Zakładów Przemysłu Drzewnego – Zakładu nr 17 w Gdańsku-Grobli na ul. Litewskiej 14.

Autor tekstu: Jacek Górski.

Cytat odnośnie Lloyda Bydgoskiego pochodzi z opracowania Jordana Siemianowskiego „Lloyd Bydgoski w latach 1920-1939 : próby wyprowadzenia przedsiębiorstwa z kryzysu” opublikowanego w Zapiskach Historycznych t. 86, 2021, z. 1, str. 90-91. Natomiast źródłem historii powstania nazwy Bergford oraz obsady kadry dyrektorskiej jest m.in. „NORWEGIAN SHIPOWNERS IN THE PORTS OF THE POLISH CUSTOMS AREA IN THE YEARS 1919–1939 (MAIN PROBLEMS)” tego samego autora opublikowane w Studia Maritima, vol. XXXI (2018). Najwięcej materiału źródłowego znajduje się w tekście „ZUR GESCHICHTE DES DEUTSCHEN HOLZHANDELS EIN VIERTELJAHRHUNDERT „BERGFORD” 1921–1945” autorstwa Wilhelma Treue opublikowanym w Zeitschrift für Unternehmensgeschichte / Journal of Business History 25. Jahrg., H. 1. (1980), pp. 12-27 (16 pages) przez wydawnictwo C.H.Beck.

Oryginalna koperta firmowa z 1923 roku pochodzi z kolekcji Opowiadaczy Historii Dolnego Miasta w Gdańsku.

Zaprezentowane reklamy z lat 1923-1941 pochodzą z następujących źródeł:
– Danziger Volksstimme – 2 V 1923, str. 4;
– Port Gdański = Der Danziger Hafen. 1925, str. 34;
– Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1926.09.04 nr 203, str. 14;
– Danziger Wirtschaftszeitung, 1927.07.15 nr 28 str. 16;
– Danziger Wirtschaftszeitung, 1927.12.17 nr 50 str. 11;
– Danziger Wirtschaftszeitung, 1930.01 nr 4 str. 14;
– Karte des Danziger Hafens mit Hafenpolizei-Verordnung, Hafenabgaben, Lagergeld- und Krangebühren – Tarifen = Plan portu Gdańskiego z taryfą opłat portowych, regulaminem składowania i żórawi = Map of the Port of Danzig together with the Port Regulations and Lists of Port Dues and Charges, Storage Charges, Crane Dues. Str. 181 1931 r.
– Nowa Epoka Gospodarczo-Polityczna : tygodnik niezależny 1933, nr 12-14 (4 kwietnia) str. 6;
– Der Deutsche im Osten : Monatsschrift für Kultur, Politik und Unterhaltung, 1941 H. 6 str. 70.

Ciekawostki o firmie Bergford z lat 1924-1934 pochodzą z następujących źródeł:
– Rzeczpospolita R. 5, nr 31 (31 stycznia 1924) str. 9;
– Dziennik Poznański : wychodzi codziennie z wyjątkiem poniedziałków i dni poświętnych R.73, nr 152 (5 lipca 1931) str. 10;
– Codzienna Gazeta Handlowa z 21.08.1933;
– Chwila : dziennik dla spraw politycznych, społecznych i kulturalnych. R.16, nr 5643 (6 grudnia 1934).

Bonus:

Na dwóch pierwszych zdjęciach pokazano nabrzeże i plac firmy Bergford na Siennej Grobli. Na trzecim widać plac składowy na Wisłoujściu. Fotografie pochodzą z przemysłowej publikacji „Danzig” z 1924 r.