Dolne Miasto i okolice – gdzie przed wojną produkowano tu papierosy?

Zanim 1 I 1926 wprowadzono w Gdańsku wysokie cła na surowy tytoń, a w 1927 roku wprowadzono na terenie Wolnego Miasta Gdańska monopol tytoniowy, na mapie miasta można było zlokalizować w różnych latach łącznie ponad 50 mniejszych lub większych warsztatów, wytwórni i fabryk papierosów. Najdłużej działająca M.A. Hasse Tabakfabrik swoimi korzeniami sięgała jeszcze do wieku XVIII i zakończyła funkcjonowanie (pod przymusem) dopiero w 1928 roku. Było też kilka takich, których początki datowane były na XIX wiek. Rozkwit produkcji papierosów przypadał jednak na wiek XX z mocnym akcentem położonym na trzecią dekadę minionego stulecia.

Przyjrzyjmy się dokładniej tym firmom, których adresy przypisane były do Dolnego Miasta albo pobliskich ulic.

Dolne Miasto

Na ulicy Langgarten Hintergasse (Sadowej) 8 w budynku dawnych koszar w roku 1921 rozpoczęła działalność fabryka Osman Tabak und Zigarettenfabrik G.m.b.H.  (spółka z o.o.). A rok później pod tym samym adresem pojawiła się firma Xanty-Jaka Zigaretten- und Tabakfabrik G.m.b.H., która wcześniej w latach 20. działała na ulicy Breitgasse 88 (ul. Szeroka). Pierwsza z nich zakończyła produkcję mniej więcej w roku 1926, a druga dwa lata później. Dodatkowo w tym samym miejscu na Roggen Bastion (Bastionie Roggego) 1 w okresie 1926-1927 działała firma sopockiego właściciela M. Toboriskiego o nazwie Havana G.m.b.H.
Reitergasse (Ułańska) 13/15 kojarzona była przed demilitaryzacją z warsztatami artyleryjskimi. To tutaj już w latach 1920-1922 działała w budynku 12 fabryka Otto Detera. A w latach 1920-1925 firma Halpaus Zigarettenfabrik G.m.b.H. Ta druga początkowo w budynku 11, a od roku 1923 w budynkach 11 i 12. W uzupełnieniu należy dodać, że mniej więcej w 1925 gdzieś na terenie wspomnianych dawnych warsztatów przez jakiś czas działała też fabryka Sulima.
Adres Weidengasse (Łąkowa) 35/39 kojarzony z budynkami dawnej Królewskiej Fabryki Karabinów widniał na korespondencji do trzech różnych fabryk papierosów. H. Garbaty Tabakfabrik G.m.b.H. to spółka z o.o. prowadzona na Dolnym Mieście przez H. Garbatego w latach 1920–1928. Hellas Zigarettenfabrik G.m.b.H. działała pod wskazanym adresem od 1920 do 1927 roku. Najkrócej natomiast, bo w latach 1922-1924 działała tam „Jasmatzi” G.m.b.H. powiązana ściśle ze wspomnianą wcześniej firmą Hellas.
Pod adresem Hirschgasse (Stefani Sempołowskiej) 7 Księgi Adresowe odnotowały w latach 1920 i 1921 firmę W. Kienbauma zajmującą się produkcją papierosów. Jak podaje to samo źródło z 1922 roku – nowym adresem fabryki została ulica Matzkausche Gasse (Ławnicza) 10. Zaś dokładnie 15 lat wcześniej (i tylko wtedy) w Księdze Adresowej reklamowała się po sąsiedzku fabryka „Dwina” J. Wolffa z ulicy Straußgasse (Chłodnej) 3a.
Ostatnim adresem w tej części wpisu jest Mattenbuden (Szopy) 22/23, gdzie w latach 1921-1925 produkował i sprzedawał papierosy pan K. Henckel.

Okolice Dolnego Miasta

Pan Gütla/Günter Kolpenitzki w okresie 1921-1922 produkował papierosy na ulicy Langgarten (Długie Ogrody) 97/99. W tym samym miejscu prowadził też od dłuższego już czasu handel podobnymi wyrobami.
Ulica Englischer Damm (Angielska Grobla) była miejscem prowadzenia działalności przez trzy różne firmy. Pod numerem 5 w latach 1924-1925 produkowała papierosy fabryka Maschallah G.m.b.H. 1924-1925. Tylko jeden jedyny raz – w 1926 roku pod tym samym adresem pojawiła się firma Yenidze Oriental Tabak- und Zigarettenfabrik GmbH (spółka z o.o.) działająca we wcześniejszym okresie na ulicy Długiej 67, a potem we Wrzeszczu na Jesionowej 6.
Drugim numerem z tej samej ulicy jest 11. Dukat Tabak- und Zigarettenfabrik A.G to firma Loewensteina, która stanowiła konkurencję dla wszystkich podobnych firm w latach 1924–1925.
Tylko w Księdze Adresowej z 1904 r. pojawia się pod adresem Milchkannengasse (Stągiewna) 31 firma „Achaia” Berlinera.
Z listy najdłużej działających w Gdańsku fabryk papierosów uwagę zwraca ta działająca na ulicy Lastadie (Lastadia) 35. Zanim Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik A.G (spółka akcyjna) ostatecznie wylądował w 1911 na wskazanej ulicy i działał w tym miejscu nieprzerwanie do 1928/29 roku, wcześniej przez prawie 20 lat swoją siedzibę miał na ulicy Hundegasse (Ogarna) 33.
Mausegasse to współczesna Owsiana. Natomiast Adebargasse to współczesna Pszenna. Na tej pierwszej pod numerem 10 w latach 1925-1928 działał Kosmos Tabakfabrik G.m.b.H. Na tej drugiej natomiast pod numerem 3 w latach 1922-1927 pracowała Zigarettenfabfik GmbH 1922–1927. Zaś wcześniej właścicielem Saratti Türkische Tabak- und Zigarettenfabrik w latach 1918–1921 w tym samym miejscu był Jacob Blum Saratti.
„Osman Pascha” Zigarettenfabrik Paula Krügera działała pod adresem Fleischergasse (Rzeźnicka) 35 mniej więcej w latach 1904-1905.
Do ulicy Poggenpfuhl (Żabi Kruk) przypisane było przez lata 5 różnych numerów, które miały związki z produkcją papierosów. Zacznijmy od 36/37. Rumi Zigarettenfabrik prawie do końca XIX wieku działała na ulicy Długiej 45. W Księdze Adresowej z 1899 r. pierwszy raz pojawia się wskazana lokalizacja fabryki na Starym Przedmieściu właśnie. Jej właścicielem początkowo był Ludwig Tetzmer, a później do 1905 roku Josef von Paledzki. Od 1907 r. jeszcze przez kilka lat pod tym samym adresem figurowała firma „Hansa”. Kolejny numer to 55/56. Reinhold Raab prowadził pod tym adresem swoją fabryczkę przez mniej więcej jeden 1921 rok. Następnie doszło do zmiany adresu na Ankerschmiedegasse (Kotwiczników) 20. I w końcu numer 79. A tam wspominane często w latach 1905-1925 zakłady Wilhelm von Niemierski & Co./Wilhelm von Niemierski & Co. Ostdeutsche Zigarren- und Tabakmanufaktur/Wilhelm von Niemierski & Co. Zigarrenfabriken Danzig-Śliwice.
Na koniec zaś taki drobiazg – wygląda na to, że tylko w 1923 roku pod adresem Am Trumpfturm (Pod Zrębem) 2 działała fabryka Ernst Aben & Co.

Autor artykułu: Jacek Górski

Źródła reklam:
Otto Deter – Księga Adresowa z 1921 r., str. 68.
„Dwina” J. Wolff – Księga Adresowa z 1907 r., str. 1045.
H. Garbaty Cigaretenfabrik G.m.b.H. – Księga Adresowa z 1921 r., str. 992.
Halpaus – Księga Adresowa z 1921 r., str. 180 oraz „Danziger Volkstimme” nr 140 z 18 VI 1921 r. str. 4.
Havana G.m.b.H.
Hellas Cigarettenfabrik G.m.b.H. – Księga Adresowa z 1921 r., str. 992.
W. Kienbaum – Księga Adresowa z 1920 r., str. 976.
Wilhelm Niemirski & Co. Księga Adresowa z 1917 r., str. 1232.
Stambul – Dziennik Rozporządzeń cesarsko-niemieckiej administracyi cywilnej dla Polski po lewej stronie Wisły. Nr 19 z 23 VIII 1915 r. str. 9
Xanty-Jaka Zigaretten- und Tabakfabrik G.m.b.H. – Księga Adresowa z 1922 r., str. 1069 oraz Księga Adresowa z 1927 r., str. 938.
Trzy oryginalne koperty pochodzą z kolekcji Opowiadaczy Historii Dolnego Miasta w Gdańsku.