Grodza Kamienna

Patrząc na przedwojenną mapę Gdańska zauważyć na niej można prawie 80 nazw ulic rozpoczynających się od przyimków Am lub An der (w zależności od rodzaju następującego rzeczownika). Ich nazwy kojarzyły się bezpośrednio z miejscem ku któremu prowadziły albo obok którego biegły. Z najbliższego nam otoczenia warto wspomnieć o ulicach – Am Weißen Turm czyli Przy Baszcie Białej (współczesna Augustyńskiego), Am Trumpfturm czyli Przy Baszcie Atutowej (współczesna Pod Zrębem), Am Leeger Tor czyli Przy Bramie Nizinnej (współczesna Dolna Brama), An der Kampfbahn czyli Przy Stadionie (współczesna Zawodników) i… An der Steinschleuse czyli Przy Kamiennej Śluzie (współczesna Grodza Kamienna), której poświęcony będzie ten tekst.
Szkoda, że powojenne tłumaczenie nazwy tej ulicy zamieniło śluzę na grodzę, bo w ten sposób zdeprecjonowano ten ważny dla Gdańska obiekt. Proszę porównać obie definicje z encyklopedii PWN.

grodza, tymczasowa budowla piętrząca (rodzaj zapory), wykonana w korycie rzeki lub na terenie zalewowym w celu odgrodzenia miejsca wznoszenia budowli stałej (np. zapory, mostu) od dopływu wód powierzchniowych lub, rzadziej, gruntowych;

śluza, budowla wodna piętrząca, niezbędna w zestawie budowli tworzących stopień wodny na rzekach skanalizowanych (kanalizacja rzeki), także samodzielna budowla (śluza żeglugowa, śluza komorowa) na kanale żeglugowym.

Do Kamiennej Śluzy i młyna zapasowego ze względu na swoje przeznaczenie i użyteczność bezwględnie musiała prowadzić jakaś droga z obu stron Nowej Motławy. I to widać na dawnych mapach. Ale od XVII do połowy wieku XIX nie miała ona swojej własnej nazwy. Dopiero dwa wydarzenia – wybudowanie w pobliżu pierwszej w Gdańsku gazowni oraz położenie kostki brukowej przyspieszyło proces nadania nazwy tej ulicy. Zamiast jednak idąc za modą nazwać ja Ku gazowni lub zwyczajnie – wybrukowaną, podkreślono jej historyczny związek z Kamienną Śluzą i dzięki temu pojawiła się w Gdańsku ulica An der Steinschleuse czasami skracana po prostu do Steinschleuse.

To właśnie wzdłuż tej ulicy biegła nitka kolejowa w kierunku Królewskiej Fabryki Karabinów, Blaszanki i Rzeźni Miejskiej. A skoro o kolei mowa – to podkreślano też, że ulica ta krzyżuje się z Ueberweg am Güterbahnhof czyli przejściem na Dworzec Południowy, bo faktycznie od strony północnej ograniczała ona to miejsce.

W Księdze Adresowej z 1876 r. na ulicy tej stały tylko 3 budynki oznaczone numerami 1, 2, 3-4. Na przełomie XIX i XX wieku zaprojektowano serię domów dla pracowników wspomnianej gazowni i pobliskiego ujęcia wody. Mowa tutaj o budynkach oznaczonych cyfrą 2 i literkami początkowo od a do b, a później dochodząc nawet do litery i. Niestety – do czasów współczesnych przetrwało tylko kilka z nich. Jeden z nich poddawany jest akurat teraz renowacji fasady.

Po wojnie przez długi czas działał na ulicy Grodza Kamienna punkt skupu surowców wtórnych, a jeszcze dłużej głębinowe ujęcie wody pitnej – historyczna stacja pomp zasilająca m.in. Dolne Miasto, Przeróbkę, Stogi, Siedlce i Nowy Port. Mieszkańcy tej ulicy wspominają też, że część terenów wykorzystana była pod lokalne ogródki i działeczki. Podobno rosły tam najsmaczniejsze czerwone porzeczki. Być może nie wszyscy o tym wiedzą, ale także i Brama Nizinna mieści się na ulicy Grodza Kamienna – dokładnie pod numerem 5

I na koniec jedno ważne przypomnienie o kolejności słów w nazwach ulic. Zapamiętajcie – Kamienna Grobla, ale Grodza Kamienna. Nigdy odwrotnie.

Autor tekstu: Jacek Górski.
Zdjęcia pochodzą z rodzinnych albumów: Ryszarda Barańskiego, Jana Greckiego, Małgorzaty Naruszewicz i Marii Ziółkowskiej.
Fragment mapy pochodzi z planu Gdańska z 1911 roku dostępnego w serwisie Mapster