Hurtownia artykułów żelaznych z Kamiennej Grobli

Dzisiaj trudno to sobie wyobrazić, ale był taki okres w historii Dolnego Miasta, że istniał fizycznie róg ulicy Kamienna Grobla i Ułańska. Bardzo blisko wspomnianego rogu stał fotograf, który zrobił zdjęcie wykorzystane na pocztówce, którą omawialiśmy w grudniu 2016 roku.

Ulica Szopy dochodziła do wspomnianego skrzyżowania za sprawą budynków o numerach 36, 37, 38. A po drugiej stronie zaczynała się już Kamienna Grobla z numeracją 1, 2, 3.

Pod adresem Steindamm 2 (Kamienna Grobla 2) przez kilka dekad działała firma M.Broh. Eisenwahrenhandlung, stahlwarenhandlung en gros. Czyli hurtowia artykułów żelaznych i stalowych. Ale zacznijmy od początku.

Firmę założono w 1871 roku. Była już zatem widoczna w pierwszej dostępnej księdze adresowej Gdańska z 1876 roku. Pod adresem Vorstädtischer Graben (Podwale Przedmiejskie) 21 figuruje firma Michaelis Broh – Stangen= und Roh=Eisenhändler – Handel prętami i żeliwem Michaelisa Broha. Dokładnie po drugiej stronie tej samej ulicy pod numerem 53 mieściła się oficjalna siedziba i biuro wspomnianej firmy. Patrząc na współczesną mapę byłby to rejon pomiędzy ulicami Żabi Kruk i Rzeźnicka, mniej więcej w połowie odległości między tymi ulicami. Dwa lata później firmie przyporządkowany był już tylko jeden adres Vorstädtischer Graben 50. Działalność handlowa pod tym właśnie adresem prowadzona była do mniej więcej 1907 roku. Ale w tym okresie doszło najprawdopodobniej do znaczących zmian w firmie. W 1898 roku na tej samej ulicy pod tym samym numerem pojawił się kupiec Julius Broh, a pełne imię Michaelis w powiązaniu z omawianą firmą pojawiło się ostatni raz. W 1899 roku wspomniany Julius podpisany już był jako właściciel. A z księgi zniknęło imię Michaelis.  Firma od tego czasu funkcjonowała już wyłącznie pod szyldem M. Broh. W latach 1900-1905 jako Michael Broh (lata 1900, 1902, 1903) lub Michaelis Broh (dwa ostatnie lata) występował rentier z Podwala Przedmiejskiego. Najprawdopodobniej można podejrzewać, że dawny właściciel przekazał hurtownię w dobre ręce (być może syna…), a sam zaczął żyć wyłącznie z procentów od kapitału. Aby podtrzymać tradycję – historyczny inicjał jego imienia cały czas towarzyszył później nazwie omawianej firmy. W 1907 roku Julius stał się pełnoprawnym właścicielem budynku/budynków na Podwalu Przedmiejskim 50. Tytułem uzupełnienia tego minimum trzydziestoletniego epizodu na jednej i tej samej ulicy warto jeszcze dodać, że na przełomie wieków zmieniono opis asortymentu firmy. Pręty i żeliwo zastąpiono stalą i żelazem.

W roku 1909 doszło do ważnej dla nas zmiany. M. Broh. Hurtowy handel artykułami stalowymi i żelaznymi zmienił siedzibę i widniał już pod nowym adresem Steindamm (Kamienna Grobla) 2. Przez kolejne mniej więcej 30 lat tam właśnie była prowadzona wspomniana działalność handlowa.

W Księgach adresowych z lat 30. (i kilku wcześniejszych też) opublikowano rozbudowaną informację o firmie z Kamiennej Grobli.

Lager in stabeisen, trägern, Blechen, Rohren, Drahtstiften und allen großen Eisenwaren.

co w tłumaczeniu znaczy

Magazyn dla prętów, dźwigarów, blach, rur, gwoździ i wszystkich dużych wyrobów żelaznych.

Jeszcze dokładniejsze informacje ukazały się w „Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu” z 1936 roku wydanego w Warszawie przez Polską Spółkę Wydawnictw Informacyjnych.

Julius Broh był w Gdańsku właścicielem omawianej firmy + działek na Kamiennej Grobli 1-3 oraz działek na Ułańskiej 1-3 najprawdopodobniej do lat 1937-1939, kiedy hurtownia ostatecznie przestała działać. Skąd taka pewność? Wszystkie księgi adresowe z omawianego okresu wskazują, że to on właśnie pełnił wspomnianą funkcję w firmie na Kamiennej Grobli. Dopiero w księgach adresowych z lat 1940-1942 omawiana hurtownia już nie figurowała pod żadnym adresem. A na Kamiennej Grobli 1-3 pojawił się zupełnie nowy właściciel – Arthur Perlich z Łąkowej 16. To nazwisko pojawiło się już wcześniej przy okazji polewaczek Kruppa z firmy Ibewag.
Sam Julius w ciągu tych ostatnich 30 lat kilkakrotnie się przeprowadzał. Na początku cały czas doglądał interesu z ulicy Podwale Przedmiejskie 50. W 1920 roku zmienił adres na Rennerstiftsgasse (Gdyńskich Kosynierów) 1. W roku 1933 mieszkał na Jäschkentaler Weg (Jaśkowa Dolina) 34. A potem przeprowadził się do Sopotu. W latach 1936-38 jego adresem było Schäferstraße (Wybickiego) 30. A później mieszkał na ulicy Hubertusallee (Abrahama) 24.
Warto też zwrócić uwagę na jeszcze jeden ważny szczegół w historii rodziny Brohów. Michael(is) Broh umarł najprawdopodobniej w I połowie lat 20. Od 1924 roku jego imię i nazwisko nie występuje już w księgach adresowych.

Wracając do firmy z Kamiennej Grobli 2 – w Archiwum Państwowym zachowały się teczki policji budowlanej dotyczące ulicy Steindamm 1 i Steindamm 2. Dzięki tym materiałom możemy cofnąć się w czasie, przenieść na Kamienną Groblę 2 z początku XX wieku i obejrzeć siedzibę firmy M. Broh. Eisen= und Stahlwarenhandlung en gros.

Na kolejnych ujęciach zobaczyć można: dźwig zamontowany w hali magazynowej; bramy prowadzące na teren hurtowni – wjazdową i wyjazdową; zbliżenie na ozdobną centralną część wjazdowo-wyjazdową;  front jednego z magazynów; zbliżenie na datę powstania tego magazynu; sylwetkę kolejnego magazynu; fragment ogrodzenia placu składowego po drugiej stronie ulicy, wychodzącego na prawy brzeg Motławy; zbliżenie furtki tego ogrodzenia.

Na koniec ciekawostka dotycząca seniora rodziny Brohów. Rok 1871 dla Michaelisa Broha to był nie tylko rok powstania firmy o której tak wiele już napisano. W tym samym roku zaręczył się też on z Friederike Rosenfeld z Kwidzyna. I zakomunikował o tym całemu światu za sprawą ogłoszenia prasowego opublikowanego w jednej z poznańskich gazet.

Jako zaręczeni polecają się Friederike Rosenfeld (Kwidzyn) i Michaelis Broh (Gdańsk).

Autor tekstu: Jacek Górski.
Tłumaczenie z niemieckiego: Andreas Kasperski.

Oryginalna koperta firmowa pochodzi z kolekcji Opowiadaczy Historii. Pozostałe materiały graficzne pochodzą z Archiwum Państwowego w Gdańsku mieszczącego się na ulicy Wałowej 5. Numer jednostki w Archiwum Państwowym: 6/3774
Jednostki aktowe: 10/15/0/-/2274 i 10/15/0/-/2275.
Wydawcą pocztówki jest Karl Altmann (Berlin Friedenau). W prawym dolnym rogu widnieje numer seryjny 875/9.
Ogłoszenia z datą założenia firmy pochodzą z ksiąg adresowych 1927 i i 1937-1938.
Ogłoszenie o zaręczynach pochodzi z „Posener Zeitung”. Jg.74 [i.e.78], Nr. 360 (4 August 1871).