Królewska Kolej Dolnomiejska

W ubiegłe wakacje miałem jak zawsze okazję odwiedzić Dolne Miasto… Wiadomo obowiązkowy punkt wizyty to budynki dawnej fabryki broni przy ul. Łąkowej, ale jak starcza czasu to zapuszczam żurawia głębiej w dzielnicę, aby sprawdzić co nowego w trawie piszczy.

No i w trakcie takiego spaceru „potknąłem” się o wystające z wykopu szyny kolejowe… przystanąłem na chwilę i z ciekawości lekko uderzyłem w jedna z nich. Usłyszałem początkowo metaliczny dźwięk, zdawało się że przechodził w szept który zaczął opowiadać swoją historię.

Postanowiłem zatem uzupełnić kolejny element układanki do historii Kgl. Gewehrfabrik Danzig i przekazać tę usłyszaną historię czytelnikom Opowiadaczy Historii.

Szyny kolejowe jakie napotkałem podczas swojego spaceru to pozostałość po dawnej linii (nitce) kolejowej przebiegającej właśnie przez Dolne Miasto.

Jej historia zaczyna się w około 1893 roku, kiedy to oddano ją do użytku. W tym czasie funkcjonował już dworzec towarowy Güter Ostbahnhof (Wschodni Dworzec Towarowy). Jednak linia kolejowa w kierunku Dolnego Miasta rozpoczynało się jeszcze przed tym dworcem. Po przejeździe przez bramę kolejową pociągi mogły wykorzystać specjalną obrotnicę, aby skręcić w prawo i jadąc wzdłuż Bastionu Meidloch (Bastion Żubr) dotrzeć do ulicy An der Steinschleuse (ul. Grodza Kamienna), skąd już prosta droga wiodła na Dolne.

Linia nitki kolejowej biegła wzdłuż wschodniego wału fortyfikacji (obok dawnej drogi rokadowej) w kierunku Englischer Damm (Angielskiej Grobli), gdzie planowano wybudować nowoczesny jak na ówczesne czasy zakład mięsny Schlacht und Viehhof zu Danzig (Miejską Rzeźnię), który oddano do użytku rok później.

Do gdańskiej rzeźni tory biegły wzdłuż Langgarten Wall (ul. Długa Grobla). Rzeźnia posiadała trzy bocznice i obrotnicę, która obracała wagony na tor biegnący do kotłowni i magazynów zbożowych. Tor kolejowy dochodził aż do Kgl. Prowiant Amt (Królewskiego Urzędu Aprowizacji) a po wybudowaniu elektrowni miejskiej przedłużono go na Ołowiankę.

Długość tej linii kolejowej wynosiła w przybliżeniu około 3 kilometrów. Było to torowisko normalnotorowe o rozstawie szyn 1435 mm. W przeciwieństwie do Kolei Spichrzowej (Speicherbahn) gdzie wagony ze względów bezpieczeństwa (ryzyko zaprószenia ognia przez lokomotywy) miały być ciągnięte przez zaprzęgi końskie, używano na niej normalnych lokomotyw. Co widać na przykładzie historycznych zdjęć z Miejskiej Rzeźni, gdzie przy rampie kolejowej stoją wagony ciągnięte przez lokomotywy.

„Węzeł kolejowy” za fabryką Kgl. Gewehrfabrik Danzig. 1911

Na nowej linii skorzystały również zakłady które znalazły się w pobliżu jej przebiegu. Były to Kgl. Gewehrfabrik (Królewska Fabryka Karabinów) i Kgl. Artilleriewerkstatt (Królewskie Warsztaty Artyleryjskie).

Za fabryką broni znajdowała się dwutorowa mijanka. Dodatkowo znajdowała się tam obrotnica która kierowała wagony na krótki odcinek toru (około 50 m), który wchodził bezpośrednio na teren fabryki karabinów. Najprawdopodobniej dochodził on do magazynów. Za nimi znajdował się rozjazd na krótki odcinek toru dochodzącego do Brotfabrik czyli piekarni przy Kolkowgasse (ul. Królikarnia).

Mijanka dwutorowa na wysokości ulic Hühnerberg (ul. Kurza) a Schleusengasse (ul. Kieturakisa). 1911 r.

Dalej przy Warsztatach Artyleryjskich, mniej więcej na przedłużeniu ulicy Ułańskiej znajdowała się tylko obrotnica, kierująca również wagony na krótki odcinek toru znajdującego się na terenie warsztatów.

Nie wiadomo kiedy wybudowano dwutorową mijankę na wysokości ulic Hühnerberg (ul. Kurza) a Schleusengasse (ul. Kieturakisa). W każdym bądź razie jest już na mapie z roku 1911.

Rozgałęzienie linii kolejowej łączące bezpośrednio nitkę kolei „Dolnomiejskiej” z trasą kolejową Gdańsk-Tczew. Według mapy z roku 1921.

W trakcie I Wojny Światowej 1914-18 zbudowano najprawdopodobniej objazd obrotnicy z dworca towarowego przy Bastionie Maidloch (Bastion Żubr), łącząc nitkę „Dolnomiejską” bezpośrednio z linią kolejową Gdańsk-Tczew. Nowa linia rozdzielała się mniej więcej na wysokości dawnej Städtlische Pumpwerk (Miejskiej Stacji Pomp). Było to spowodowane prawdopodobnie z trudnościami z korzystania z tejże obrotnicy przy dużym ruchu kolejowym. Związane było to z działalnością Kgl. Gewehrfabrik Danzig i Kgl. Artilleriewerkstatt wysyłającymi w tym czasie znaczne ilości materiału wojennego (a Rzeźnia Miejska prowiantu).

Jeszcze do dzisiaj na Dolnym Mieście można natrafić na jej pozostałości i warto przyjrzeć się im nieco bliżej. Ponieważ być może wkrótce znikną całkowicie z dolnomiejskiego krajobrazu. I zostanie po nich tylko ślad na fotografiach i we wspomnieniach.

W literaturze spotyka się ze zwyczajowym określeniem tej linii kolejowej jako „Schlachtbahn”, ze względu na to, że zbudowano ją w głównej mierze na potrzeby Miejskiej Rzeźni w Gdańsku. Nie kursowały po niej nigdy żadne kursy osobowe, ponieważ była to kolej typowo towarowa. Ale tak naprawdę ta linia kolejowa (odgałęzienie) była podległa pod zarząd Kgl. (Preu.) Eisenbahn czyli Królewskich (Pruskich) Kolei. A co więcej – prowadziła do zakładów zbrojeniowych które miały w swojej nazwie również przedrostek „Königliche” („Królewskie”, choć pruskie też) Gewehrfabrik i Artilleriewerkstatt. Zatem nazwa użyta w tytule artykułu jest jak najbardziej właściwa, a przynajmniej na jego potrzeby.

Autor tekstu: Piotr J. Bochyński

Bibliografia:
Gedanopedia.pl. (2018). DWORZEC BRAMA NIZINNA – Encyklopedia Gdańska. [online] Available at: https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=DWORZEC_BRAMA_NIZINNA [Accessed 12 Mar. 2023].

Bronisław Poźniak (2022). Historia pierwszego dworca kolejowego w Gdańsku. [online] trojmiasto.pl. Available at: https://historia.trojmiasto.pl/Historia-pierwszego-dworca-kolejowego-w-Gdansku-n169230.html [Accessed 12 Mar. 2023].

Jacek Górski (2021). Grodza Kamienna. [online] Opowiadacze Historii. Available at: https://www.opowiadaczehistorii.pl/grodza-kamienna/ [Accessed 12 Mar. 2023].

Fotografia z Rzeźni Miejskiej pochodzi z przemysłowej publikacji „Danzig” z 1924 r.