Ludność Dolnego Miasta i Olszynki w Gdańsku po 1945 roku (fragment VIII)

Fragmenty: pierwszy, drugi, trzeci, czwarty, piąty, szósty, siódmy, ósmy, dziewiąty i dziesiąty.

3.3 Zgony

Ważnym składnikiem ruchu naturalnego ludności, oprócz małżeństw i urodzeń, są zgony. Kształtują one jednoznacznie i bezpośrednio przyrost naturalny. Liczbę zgonów warunkują czynniki demograficzne i pozademograficzne. Istotnymi czynnikami demograficznym są struktura ludności według płci i wieku, a także warunki środowiskowe, do których należą: środowisko naturalne, środowisko mieszkaniowe, środowisko pracy, warunki społeczne, warunki genetyczne, warunki biologiczne, postawy i zachowania ludności, zakres opieki zdrowotnej, poziom nauk medycznych oraz poziom oświaty i kultury.

Liczby bezwzględne zgonów, przedstawione na wykresie 6, mają ograniczone znaczenie ze względu na niemożność przeprowadzenia zestawień porównawczych w czasie na tle Gdańska. Niemniej w odniesieniu do ludności Dolnego Miasta i Olszynki można zaobserwować pewne prawidłowości, porównując w badanych okresach strukturę zgonów według wieku, płci i przyczyn.

Wykres 6. Liczba zmarłych w parafii w latach 1947-2018 w podziale na podokresy

Opracowanie własne na podstawie ksiąg parafialnych.

W pierwszych czterech latach po wojnie obserwujemy stosunkowo wysoką liczbę zgonów w parafii, spowodowaną skutkami warunków życia w okresie wojennym, a także wysoką umieralnością niemowląt. Co ciekawe, podokres 1951-1955 charakteryzuje się najniższą liczbą zgonów parafian w całym badanym okresie. Z kolei w latach 1956-1990 obserwuje się stały trend rosnący liczby zgonów. Fakt ten można tłumaczyć nie tylko starzejącą się populacją parafian, ale też zróżnicowanymi i trudno mierzalnymi czynnikami takimi jak: wzrost zachorowalności, pogarszające się warunki życia oraz narastające problemy i dysfunkcje społeczne. Wzrost liczby zgonów widoczny jest także w okresie 2006-2010. Wyraźny spadek liczby zgonów przyniosły za to wcześniejsze lata 1991-2005 oraz przede wszystkim późniejszy okres 2011-2018. Statystyki te, szczególnie z ostatnich lat, można tłumaczyć wdrożeniem założeń pierwszego etapu miejskiego programu rewitalizacji Dolnego Miasta w Gdańsku, w tym postępującą gentryfikacją społeczną dzielnicy, przejawiającą się w zmianie składu społecznego zbiorowości zamieszkującej ten obszar. Zmiana ta wiązała się  z pojawieniem się wśród dotychczasowych parafian zarówno ludzi o wyższym statusie materialnym (ludzi z wyższej klasy średniej), jak i ludzi młodych. Jak wynika z badań Pracowni Realizacji Badań Socjologicznych Uniwersytetu Gdańskiego z 2009 roku, ponad połowa mieszkańców Dolnego Miasta (57,7%) była w wieku od 30 do 59 lat. Osoby powyżej 60 roku życia oraz poniżej 29 lat tworzyły zbliżone liczebnie grupy. Stanowiły one odpowiednio 22,8% i 19,5% ogółu ludności  Dolnego Miasta (Brosz, Załęcki 2009: 5).

Duże znaczenie poznawcze w ocenie stanu zdrowia parafian przedstawiają dane według płci i wieku, zawarte w tablicy 5.

Tablica 5. Procent zmarłych parafian w latach 1947-2018 według płci i wieku w poszczególnych okresach oraz mediana (wiek środkowy zmarłych, który obliczono na podstawie pięcioletnich grup wiekowych)

Opracowanie własne na podstawie ksiąg parafialnych.

Z tablicy 5 wynika, że w latach 1947-1950 występowała wysoka umieralność niemowląt w parafii. Zgony dzieci, które nie dożywały 1 roku życia, stanowiły 27,3% ogółu zgonów. Ponadto, umieralność dzieci w wieku do 4 lat wynosiła w przypadku dziewczynek 34,8% wszystkich zgonów kobiet, zaś chłopców aż 45,5% wszystkich zgonów mężczyzn. W kolejnych latach udział zgonów niemowląt wyraźnie spadł i wynosił – w okresie 1951-1960 – w przypadku dziewczynek 7,1% ogółu zgonów kobiet oraz w przypadku chłopców 5,1% ogółu zgonów mężczyzn.
W następnych latach udział zgonów niemowląt płci żeńskiej był w granicach 0,8-2,8%, zaś dla dziewczynek w wieku do 4 lat od 0,9 do 3,3%. W tych samych latach udział zgonów niemowląt płci męskiej wynosił od 0,5 do 2,4%, a dla chłopców w wieku do 4 lat kształtował się w granicach 0,5-3,1%. Demografowie tłumaczą wysoką umieralność niemowląt w pierwszych latach po wojnie trudnymi warunkami bytowymi rodzin, złymi warunkami mieszkaniowymi, niedostatecznym stanem opieki lekarskiej nad matką i dzieckiem, nieumiejętnością pielęgnacji i odżywiania niemowląt, złym stanem higieny oraz niskim poziomem wykształcenia i kultury wychowawczej rodziców. Na wysoką umieralność niemowląt wysoki wpływ miały także ruchy migracyjne, specyficzna struktura społeczno-zawodowa migrantów oraz ich pochodzenie ze środowiska wiejskiego (Sobczak 1992: 38, 89).
Niski poziom zgonów występował u dzieci w wieku 5-9 lat. W latach 2001-2018 nie występowały one w ogóle, natomiast w latach 1947-1980 nie było zgonów dziewczynek w tym wieku, a w latach 1981-2000 – zgonów chłopców. Niską umieralność w parafii, we wszystkich okresach, można zaobserwować także wśród dzieci w wieku 10-14 lat.
Wśród osób w wieku 15-34 lat większy udział procentowy zgonów wykazują mężczyźni niż kobiety. Rozstęp udziału procentowego kobiet wynosi od 1% w latach 2001-2010 do 8% w latach 1947-1950, zaś mężczyzn – od 2,5% w latach 2011-2018 do 9,4% w latach 1971-1980.
Znacznie wyższy udział procentowy zgonów występuje w grupie wiekowej od 35 do 64 lat. Najniższy udział zgonów kobiet w tej grupie wiekowej do ogólnej liczby zmarłych kobiet wynosił 15,5% w latach 1991-2000, a najwyższy – 36,5% w latach 1961-1970. Analogiczny udział zgonów mężczyzn do ogólnej liczby zmarłych osób płci męskiej był najniższy (36,3%) w latach 1981-1990, a najwyższy (44,8%) w latach 1961-1970.
Na uwagę zasługuje fakt niedożywania przez parafian wieku 65 lat. W latach 1947-1950 przed 65 rokiem życia umierało 79,3% kobiet i 81,9% mężczyzn. Wraz z upływem lat odsetek ten zmniejsza się. W okresach 2001-2010 i 2011-2018 wynosi on odpowiednio 25,1% i 27,1% dla kobiet oraz – 45,9% i 41,4% dla mężczyzn. W ciągu całego badanego okresu odsetek zgonów parafian w wieku do 64 lat był wyższy u mężczyzn niż u kobiet, co świadczy o nadumieralności osób płci męskiej. Potwierdza to wartość mediany (wartość środkowa) wieku przedstawiona w tablicy 5. Tylko w latach 1947-1950 w grupie wiekowej 55-64 lata, udział zgonów kobiet był wyższy niż mężczyzn.

c.d.n.

Autorka opracowania: Zygmunta Barańska.
Zdjęcia pochodzą z rodzinnego albumu Dariusza Sieczkowskiego.

Przypisy:

Brosz, M., Załęcki, J. 2009. Społeczne aspekty rewitalizacji obszaru Dolnego Miasta Gdańsk. Raport z badań socjologicznych. Gdańsk, Uniwersytet Gdański / Pracownia Realizacji Badań Socjologicznych.
Sobczak, I. 1992. Obraz demograficzny województw nadmorskich Polski w latach 1946-1990. Wybrane liczby i tendencje rozwoju. Gdańsk, Instytut Bałtycki.