Ludność Dolnego Miasta i Olszynki w Gdańsku po 1945 roku (fragment X)

Fragmenty: pierwszy, drugi, trzeci, czwarty, piąty, szósty, siódmy, ósmy, dziewiąty i dziesiąty.

3.4 Przyczyny zgonów (c.d.)

Analizę umieralności parafian kończy ocena zewnętrznych przyczyn zgonów. Dane w tym zakresie prezentuje tablica 7. W pewnej mierze są one odbiciem procesów społecznych i gospodarczych zachodzących na Dolnym Mieście i Olszynce.

Najczęstszymi (44,3%) przyczynami zgonów z przyczyn zewnętrznych były wypadki, do których zaliczono w tablicy 7 wypadki drogowe, wypadki przy pracy lub wypadki bez podanej w księdze parafialnej informacji o ich charakterze. Szczególnie liczne były one w latach 1961-2000 i zawierały się one – w zależności od okresu – w przedziale od 11 do 25 przypadków.

Tablica 7. Zestawienie zgonów w parafii w latach 1947-2018 z przyczyn zewnętrznych według przyczyn w podziale na podokresy.

Opracowanie własne na podstawie ksiąg parafialnych.

Utonięcia potraktowano w opracowaniu jako osobną przyczynę zgonów. Stanowiły one 14,7% wszystkich zejść śmiertelnych spowodowanych przyczynami zewnętrznymi. Ich liczba utrzymywała się w większości okresów na podobnym poziomie, nie przekraczając 6 przypadków w żadnym z badanych podokresów. Niemniej zauważalny jest spadek liczby, a nawet brak zarejestrowanych utonięć w kilku ostatnich podokresach. Podobnie, jak w przypadku wypadków komunikacyjnych oraz wypadków przy pracy, tak i w odniesieniu do utonięć w księgach parafialnych rzadko podawana jest miejsce zajścia śmiertelnego.

Począwszy od lat 60-tych, obok wspomnianych dominujących wypadków i utonięć, zapisywano w aktach metrykalnych przyczyny zgonów wynikające z zachowań uważanych za negatywne i społeczne niepożądane oraz określanych jako „dewiacje negatywne” (Jarosz 1975: 61, 70). Do zachowań tego typu należą rejestrowane wśród parafian samobójstwa (42) oraz morderstwa (34), a także zgony spowodowane nadużyciem alkoholu (19) lub przedawkowaniem narkotyków (4).

Pierwsze samobójstwo odnotowano w parafii w 1961 roku i to właśnie w okresie 1961-1970 była ich największa liczba (7). Biorąc pod uwagę wszystkie lata, około 80% samobójców to byli mężczyźni w wieku 18-64 lat, z medianą dla tego zbioru wynoszącą 45 lat. Rozstęp wieku kobiet-samobójczyń to 14-54 lata, z wartością środkową wynoszącą 33 lata. Należy zaznaczyć, że nie jest możliwa analiza przyczyn decyzji aktu samobójczego parafian ze względu na jego zindywidualizowany charakter. Niemniej społeczny charakter życia sprawia, że akt samobójstwa determinowany jest w dużej mierze sytuacją grup społecznych, do których osoby odbierające sobie życie należą. Powiązany jest także z cechami społeczeństwa, w którym samobójcy żyją (Barańska 2009: 168). Warto zwrócić uwagę, że w księgach parafialnych zanotowano tylko 5 przypadków samobójstw, których podłożem były choroby psychiczne oraz zawody miłosne. Za prawdopodobne główne przyczyny omawianych skutków zachowań dewiacyjnych można uznać pogłębiające się bezrobocie w latach 80-tych, narastające różnice w poziomie życia, niemożliwość osiągnięcia pożądanej pozycji społecznej, a także zmianę lub utratę pracy, powodujące spadek w hierarchii społecznej i rodzinnej (Barańska 2009: 81).

Wśród parafian były ofiary przestępczości przeciwko życiu i zdrowiu. W aktach zgonów odnotowano przypadki zarówno pobicia ze skutkiem śmiertelnym, jak i morderstwa z nieznanych przyczyn i w nieznanych okolicznościach. W latach 1961-2018 straciło w ten sposób życie 20 dorosłych mężczyzn i 11 dorosłych kobiet, należących do parafii. Ofiarami morderstw były także dzieci (3). Rozstęp wieku zamordowanych osób płci męskiej to 5-60 lat, z medianą wynoszącą 49 lat. Analogiczny rozstęp dla osób płci żeńskiej to 2-64 lata, z wartością środkową wynoszącą 32 lata. Największą liczbą morderstw w parafii (5) odnotowano w latach 1991-1995 oraz (4) w każdym z pozostałym dziesięcioleci w latach 1971-2000. Przestępczości przeciwko życiu i zdrowiu nie odnotowano w podokresie 2006-2010.

Pierwszy, odosobniony przypadek zgonu spowodowanego nadużywaniem alkoholu zarejestrowano w księgach parafialnych w podokresie 1981-1985. W ciągu kolejnych 5 lat zejść śmiertelnych, pozostających w związku z alkoholizmem, odnotowano już 8, czyli najwięcej w całym badanym okresie. Wśród zmarłych alkoholików była tylko 1 kobieta w wieku 53 lat. 39 pozostałych osób to byli mężczyźni w wieku 35-78 lat. W aktach metrykalnych z podokresów 1986-1990 oraz 2006-2010 znajdują się także zapisy o przypadkach w sumie 4 osób zmarłych z powodu przedawkowania narkotyków. Wśród tej grupy byli sami mężczyźni, a ich przeciętny wiek wynosił 30 lat.

Inne, pozostałe zewnętrzne przyczyny zgonów stanowią 14,1% wszystkich przypadków ujętych w tablicy 7. W tej grupie najczęściej wymieniano w księgach parafialnych zatrucia czadem oraz zejścia śmiertelne w wyniku wybuchu gazu.

Zakończenie

Akta metrykalne chrztów, małżeństw i zgonów parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku zawierają niezwykle cenne dane i informacje dotyczące społeczności rzymsko-katolickiej Dolnego Miasta i Olszynki. Społeczność ta dominowała wśród mieszkańców obu wymienionych obszarów. Stąd, pomimo że zapisy w księgach kościelnych odnoszą się tylko do lokalnej wspólnoty parafialnej, to można na podstawie analizy tych zapisów prześledzić oraz scharakteryzować ruch naturalny ogółu ludności Dolnego Miasta i Olszynki.

Wyniki przeprowadzonych analiz dowodzą, że podstawowe zjawiska demograficzne mieszkańców Dolnego Miasta i Olszynki w badanych latach nie odbiegają w sposób istotny od analogicznych zjawisk cechujących nie tylko lokalne społeczności innych jednostek morfogenetycznych Gdańska, ale także ludność zamieszkującą Trójmiasto lub Pomorze. Tym samym Dolne Miasto i Olszynka w ciągu ostatnich 75 lat stanowiły w dużej mierze odbicie ogólnych procesów regionalnych, wpływających na stan liczebny oraz strukturę zbiorowości ludzkich według płci, wieku i stanu cywilnego.

Podziękowania
Podjęcie próby opisania ruchu naturalnego ludności Dolnego Miasta i Olszynki nie byłoby możliwe bez pomocy i życzliwości proboszcza parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku – księdza Piotra Dobka. Podziękowania kieruję także w kierunku pozostałych kapłanów oraz pracowników biura parafialnego.

Autorka opracowania: Zygmunta Barańska.

Przypisy:
Barańska, Z. 2009. Zamachy samobójcze w województwie pomorskim w latach 1999-2006. [w:] I. Sobczak (red.), Rozwój demograficzno-społeczny województwa pomorskiego. Gdańsk, Wyższa Szkoła Humanistyczna, 167-188.
Jarosz, M. 1997. Samobójstwa. Warszawa, PWN.