Nikodem Kalinowski – polski przedsiębiorca budowlany z Długich Ogrodów
Mniej więcej 100 lat temu na budynku mieszczącym się pod adresem Langgarten (Długie Ogrody) 79 pojawiła się tablica informująca o zaistnieniu pod tym adresem zupełnie nowej firmy. Przechodnie mogli się z niej dowiedzieć, że swoją działalność rozpoczęło w tym miejscu przedsiębiorstwo budowlane Nikodema Kalinowskiego. Być może niektórzy z nich zastanawiali się, czy nie jest to przypadkiem nowa lokalizacji firmy N. Kalinowski i Sp., którą w 1919 lub 1920 roku odwiedzali na ulicy Poggenpfuhl (Żabi Kruk) 36, a w 1921 roku kojarzą z Jopengasse (Piwnej) 27 i którą mogli zapamiętać z reklam, jako tę, która pierwotnie…
Poleca się do wszelkich nowych robót, jako też przebudowania, reparacji, prac betonowych, żelbetonowych i ziemnych. Kosztorysy bezpłatnie.
a później…
Wykonanie wszelkich nowych robót jako też przebudowania, reperacje, bicie pali, prac betonowych i żebetonowych i ziemnych. Biuro architektoniczne. Kosztorys bezpłatnie.
i która miała nietypową reklamę w prasie w postaci… domku.
I trafne to były skojarzenia. Bo tak właśnie było. Chociaż jak wskazują Księgi Adresowe – wszystko zaczęło się mniej więcej w 1912 roku we Wrzeszczu, gdzie Nikodemus Kalinowski mieszkał pod adresem Neuschottland (Wyspiańskiego) 2/3. Był wówczas mistrzem murarskim. Rok później trafił na Ziegelstraße (Śniadeckich) 13/15 w tej samej dzielnicy, a w 1914 roku mieszkał na Schüsseldamm (Łagiewniki) 45. Pierwszy raz na Żabim Kruku pojawił się rok później. Przez dwa lata figurował pod numerem 11. A od 1917 roku – już pod 36. I tak było prawie do końca drugiej dekady XX wieku. W latach 1920-23 cały czas mieszkał na Poggenpfuhl i tam też prowadził swój budowlany biznes. Ale samo biuro działało już na wspomnianej wcześniej ulicy Piwnej.
Przez kolejne kilkanaście lat tym najważniejszym adresem dla omawianego przedsiębiorstwa budowlanego znanego też jako S.A.B. (Spółka Akcyjna Budowlana) były wspomniane na początku Długie Ogrody 79. Od ówczesnej ulicy Trojangasse (Seredyńskiego) dzieliły go tylko zabudowania oznaczone numerami 80 z literkami a i b na końcu (współcześnie w tym miejscu funkcjonują Szkoły Ekonomiczno-Handlowe im. Macierzy Szkolnej pod adresem Seredyńskiego 1A) . Przedwojenna numeracja po tej stronie ulicy biegła w kierunku Stągwi Mlecznych.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że bardzo krótko, bo w latach 1922-23 Nikodemus Kalinowski prowadził swoje przedsiębiorstwo wspólnie ze Stanislausem Preyssem.
Jak wspomina p. Jagoda Załęska-Kaczko na początku tekstu „Polskie inwestycje budowlane w Wolnym Mieście Gdańsku – zarys problematyki”, o którym więcej piszemy na końcu tego artykułu…
W okresie istnienia Wolnego Miasta Gdańska sytuacja na gdańskim rynku budowlanym była niestabilna. Jednym z powodów była zmienna sytuacja inansowa zleceniodawców, którymi były głównie spółdzielnie mieszkaniowe i władze komunalne, w drugiej zaś kolejności osoby prywatne. Przypadające na pierwsze lata po odłączeniu od Rzeszy tempo rozwoju budownictwa zostało zahamowane w latach 1923–1924, w okresie hiperinlacji. Od około 1927 roku, wraz z poprawą koniunktury ekonomicznej, po interwencyjnym wprowadzeniu guldena gdańskiego oraz korzystnych regulacji w prawie budowlanym, odnotowano w Gdańsku wzrost inwestycji, szczególnie w budownictwie mieszkaniowym. Przyczyną trwającego aż do Wielkiego Kryzysu rozwoju sprzyjającej koniunktury w budownictwie była również urbanizacja Gdyni. Co prawda powodowała ona przenoszenie działalności polskich przedsiębiorstw z Gdańska do Gdyni, ale przyciągała też nowe firmy budowlane z Polski.
I dlatego próżno było wypatrywać materiałów promocyjnych zapraszających na Długie Ogrody 79 właśnie w latach 1923-1927. Za to już rok później sytuacja zmieniła się diametralnie.
Jak wynika z dwóch pierwszych reklam z 1928 roku firma rozpoczęła też oficjalnie działalność w Gdyni, z tej trzeciej (z 1934 roku) można było wyczytać, że 1 kwietnia przenosi swoje biuro z Długich Ogrodów na Stadtgraben (Podwale Grodzkie) 14. A na czwartej widać już reklamę tego nowego adresu.
W nazwie firmy podkreślone zostaje w tamtym okresie kolejne pokolenie czyli syn Kalinowskiego. Ale z drugiej strony nie wiadomo niestety z jakiego powodu czasami początek nazwy firmy zmienia się na A. Kalinowski. I nie może być to literówka, bo ten inicjał pojawia się w prasie więcej niż raz.
Bardzo ciekawie prezentuje się reklama z 1930 roku na której zaprezentowano efekt pracy omawianego przedsiębiorstwa i biura architektonicznego – dom mieszkalny przy Skwerze Kościuszki. Pięć pięter, osiem 4-pokojowych luksusowych mieszkań, dwa składy (sklepy) z mieszkaniami.
Latem 1934 roku pojawiły się niepokojące informacje o firmie. Najpierw Monitor Polski, a za nim niektóre ówczesne gazety opublikowały komunikat o postępowaniu upadłościowym firmy N. Kalinowski i Syn Sp. z o.o. z Gdyni. Niestety – nie udało nam się dotrzeć do informacji o efektach tego postępowania. Ciekawe jest jednak to, że w Księgach Adresowych z lat 35, 36-37 oraz 37-38 pod wspomnianym już wcześniej adresem Podwale Grodzkie 14 firma N. Kalinowski & Sohn cały czas funkcjonowała. Czyżby zatem chodziło o upadek np. spółki córki z Gdyni. To może być dobry trop, bo cztery lata wcześniej informowano, że właśnie zarejestrowano nową firmę N. Kalinowski i Syn, Przedsiębiorstwo Budowlane, spółka z ograniczoną poręką w Gdyni.
Firma ostatecznie zniknęła z Ksiąg Adresowych w 1939 roku i wszelki ślad zarówno po niej, jak i po omawianym właścicielu zaginął. Chociaż może kiedyś uda się dowiedzieć czegoś więcej…
Inwestycje w których uczestniczyło przedsiębiorstwo budowlane Nikodema Kalinowskiego:
Rok 1921 – winiarnia, restauracja EREMITAGE przy Hundegasse (Ogarnej) 96.
Lata 1924-1925 – kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika we Wrzeszczu *.
Lata 1925-1927 – Polski Urząd Pocztowy nr 3 (pierwotna nazwa – Urząd Ekspedycji pocztowej Gdańsk Nowyport) przy Broschkischerweg (Wiślna) 26 *.
Rok 1928 – restauracja Hotelu „Continental”.
Lata 1928-1929 – Ochronka Macierzy Szkolnej przy Niederfeld (Żuławskiej) 104 na Oruni * oraz Ochronka w Oliwie.
Lata 1928-1929 – zbiornik wody dla wodociągów w Gdyni.
Lata 1928-1930 – projekt domu czynszowego ze sklepami – Kass Maria, Gdynia Szosa Gdańska T-10
Rok 1930 – powiększenie budynku Polskiej Szkoły Handlowej Macierzy Szkolnej (Langgarten 80 czyli po sąsiedzku) od strony Trojangasse (Seredyńskiego).
Rok 1930 – most nad torami kolejowymi łączący Hucisko z Nowymi Ogrodami.
Rok 1930 – plebania przy kaplicy pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Nowym Porcie *.
Rok 1938 – ciąg garaży przy budynku Dyrekcji Poczt i Telegrafów Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku przy Heveliusplatz (pl. Obrońców Poczty Polskiej) 1-2 *.
W roku 1928 firma przegrała przetarg na budowę gmachu Banku Gospodarstwa Krajowego w Gdyni.
I w tym miejscu można by historię przedsiębiorstwa budowlanego Nikodema Kalinowskiego zamknąć. Ale w ramach drobnego uzupełnienia poznajmy jeszcze kilka faktów z życia samego bohatera artykułu, które nie zawsze będą dotyczyły bezpośrednio jego pracy zawodowej.
W roku 1912 pod adresem Langgarten 79 mieszkała wdowa Julianna Kalinowska (zbieg okoliczności?…)
W roku 1924 pod adresem Langgarten 79 mieszkał też student K. Kalinowski.
W 1924 roku Nikodem Kalinowski posiadał jedną akcję, a co za tym idzie prawo do jednego głosu w Banku Polskim.
W 1926 roku powstało w Gdańsku Towarzystwo Przemysłowców i Rzemieślników (dawniej Towarzystwo Przemysłowców Polskich). Na zastępce prezesa zarządu został wybrany właśnie Nikodem Kalinowski. Wiemy też, że dwa lata później ta sama osoba została wybrana na wiceprezesa Związku Przemysłowców i Rzemieślników Polskich w Gdańsku.
W roku 1927 wystawiając rachunek za prace budowlane wykonane na rzecz Macierzy Szkolnej przedsiębiorca obniżył wartość jej zobowiązania o 49,84 guldenów, a rok później odliczył od kosztów ponad dwa razy więcej, bo równo sto guldenów.
Autor tekstu: Jacek Górski.
Źródła materiałów prasowych (kolejno):
Gazeta Gdańska, 1920.05.30 nr 123 str. 4. Gazeta Gdańska, 1920.07.16 nr 161 str. 4. Gazeta Gdańska, 1920.12.08 nr 283 str. 4 (ale także w Gazeta Gdańska, 1920.12.18 nr 291 str. 6). Kurjer Częstochowski : dziennik polityczno-społeczno literacki. R.4, № 156 (13 lipca 1922) str. 4. Gazeta Gdańska, 1923.03.01 nr 48 str. 6 (a także Gazeta Gdańska, 1923.02.01 nr 25 str. 6, Gazeta Gdańska, 1923.01.30 nr 23 str. 4, Gazeta Gdańska, 1923.02.15 nr 36 str. 6). Gazeta Gdańska, 1922.01.21 nr 17 str. 6 (a także Gazeta Gdańska, 1922.03.01 nr 49 str. 6). Gazeta Gdańska, 1923.04.28 nr 95 str. 5. Kurjer Poznański R.23, nr 241 (26 maja 1928) + dod. str. 11. Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.02.12 nr 35 str. 8. Straż Gdańska : organ Centralnego Komitetu Wyborczego na W.M. Gdańsk R.3, nr 6 (15 marca 1934) str. 14 (a także Straż Gdańska : organ Centralnego Komitetu Wyborczego na W.M. Gdańsk R.3, nr 7 (1 kwietnia 1934) str. 15). Architektura i Budownictwo : miesięcznik ilustrowany R.6 (1930), nr 8 str. 28. Pierwszy Rok Pracy Związku Polaków w W. M. Gdańsku 1933—1934 – str. 93. Monitor Polski : wychodzi codziennie z wyjątkiem niedziel i świąt. R.17, nr 195 (27 sierpnia 1934) str. 3 (a także m.in. Gazeta Gdańska, 1934.08.24 nr 189 str. 10 oraz Dzień Bydgoski, 1934, R.6, nr 190 str. 10). Pomorze i Gdynia : dwutygodnik gospodarczy : organ Izby Przemysłowo-Handlowej w Grudziądzu R. 2, nr 4 (25 lutego 1930) str. 18
Informacje o inwestycjach:
Winiarnia i restauracja – Gazeta Gdańska, 1921.05.14 nr 104 str. 5. Polski Urząd Pocztowy – Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1927.24.12 nr 204 str. 18. Ochronka w Oliwie – Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.04.07 nr 81 str. 9. Restauracja – Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.12.31 nr 298 str. 7. Polska Szkoła Handlowa Macierzy Szkolnej – Sprawozdanie – Macierz Szkolna w Gdańsku za 1930 rok str. 22. Zbiornik wodny – Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.06.14 nr 134 str. 11. Dom czynszowy – www.szukajwarchiwach.gov.pl. Most – Gazeta Gdańska, 1930.10.11 nr 234 str. 5. BGK w Gdyni – Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.06.01 nr 124 str. 10.
Doskonałym źródłem informacji o zleceniach realizowanych przez Nikodema Kalinowskiego jest tekst p. Jagody Załęskiej-Kaczko zatytułowany „Polskie inwestycje budowlane w Wolnym Mieście Gdańsku – zarys problematyki”, opublikowany w książce – „Swój do swego”. Z dziejów przedsiębiorczości polskiej w Gdańsku okresu Wolnego Miasta (1920–1939). Szkice pod redakcją Jana Daniluka z której pochodzą informacje o wszystkich pozostałych inwestycjach oznaczonych *.
Varia:
Rzeczpospolita R.5, nr 66 (7 marca 1924) str. 6. Echo Gdańskie, 1926.03.04 nr 51 str. 6. Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.04.19 nr 90 str. 6. Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1927.11.29 nr 273 str. 5. Gazeta Gdańska „Echo Gdańskie”, 1928.04.07 nr 81 str. 9