Sadowa

Czy ulica Szopy została już omówiona? Tak! A ulica Szuwary? Tak! A czy ulica Szczygla też już była? Tak! To jakiej ulicy na S. jeszcze nie było? Sadowej!

Od litery S historia ta się zaczyna i na S się kończy.
W połowie XVI wieku od rogu ulic Długie Ogrody i Szopy biegła po skosie w kierunku współczesnej Łąkowej tzw. Szkocka Grobla. Stanowiła ona północną granicę przyszłego Dolnego Miasta i oddzielała wspomniane Długie Ogrody od ówczesnych Świńskich Łąk zabezpieczając te pierwsze przed podtopieniem wynikającym z powodzi.
Mniej więcej 65 lat później do wspomnianej Grobli przylgnęły nazwy – Matników lub Rogoźników związane z wyplataczami mat z rogozy, którzy mieli swoje warsztaty na wspomnianej we wstępie ulicy Szopy (i mieli też swój własny most). Gdybyśmy mieli sobie wyobrazić pierwszy odcinek tej Grobli, to przecinał on pod kątem mniej więcej 45 stopni koszarowy plac apelowy Ludowego Wojska Polskiego, a jednocześnie współczesny parking wewnątrz Akademii Muzycznej. Trzeba wyjaśnić, że przed wojną wspomniane koszary zajmowały zdecydowanie mniejszy teren (należały do nich tylko budynki z żółtej cegły wraz z przylegającym terenem, a ten budynek z czerwonej cegły, gdzie po wojnie stacjonowało dowództwo nie pełnił wówczas jakichkolwiek celów wojskowych, a edukacyjne). Drobny fragment wspomnianej ulicy najlepiej chyba widać z prawej strony na tym przedwojennym zdjęciu z tramwajem. Dalej omawiana grobla  dochodziła do samego skrzyżowania z Łąkową. Jej śladem na wczesnych powojennych mapach jest biegnąca przez pewien czas w tym miejscu ulica Szwoleżerów. Następna część ulicy Sadowej jest widoczna do chwili obecnej – to krótki ślepy fragment ulicy odchodzący po drugiej stronie Łąkowej w kierunku trasy WZ. Kiedyś ten krótki odcinek ułatwiał dojazd do koszar z czerwonej cegły do którego prowadziła metalowa brama z napisem Wojsko Polskie. Wykonując zakręt w lewo Grobla obierała następnie kierunek równoległy do Długich Ogrodów (w przyszłości będzie to miało wpływ na jedną z jej nazw) i przecinając stadion oraz popularną „samochodówkę” ponawiała skręt w lewo dochodząc mniej więcej aż do współczesnego mostu w okolicach ulicy Głębokiej.
Wraz z upływem czasu i procesem osuszania Dolnego Miasta – ścieżki wzdłuż wspomnianej Grobli zaczęły przekształcać się w ulice. Ale te nie utrzymały jednorodnej nazwy. Odcinek od Stągwi Mlecznych do Łąkowej nazwano Stink-Gang czyli Smrodliwy Przesmyk, a ten drugi w kierunku wałów miejskich zwano Kehrwiedergasse (Zawrotną) lub Winkel (Zakątkiem). To właśnie na tej ulicy miała swoją siedzibę loża masońska „Pod Trzema Gwiazdami” znana również jako „Eugenia pod Ukoronowanym Lwem”.
W drugiej dekadzie XIX wieku na mapach pojawiła się w tym ostatnim  miejscu Langgarter Hintergasse (Tylna Długich Ogrodów), która w 1933 roku otrzymała nazwę Herrengarten. Ciekawostką jest fakt, że wspomniane koszary z czerwonej cegły usytuowane w tym miejscu tak właśnie się nazywały już wcześniej.
Duży kompleks koszarowy był w tamtym okresie wyraźnie widoczny na przedwojennej ulicy Sadowej – szczególnie idąc lub jadąc nią od strony ulicy Łąkowej czy też Ułańskiej. Ale nie tylko on był do niej przypisany. Trzeba pamiętać, że Herrengarten biegła za koszarami w kierunku torów kolejowych prowadzących do Rzeźni miejskiej, przecinała je i prowadziła dalej w kierunku bastionu Ochs (Wół). A jej południowa linia graniczyła m.in. z budynkami przedwojennej i powojennej Blaszanki.
Po II wojnie światowej zapadła decyzja, aby ostatni zachowany dawny fragment wspomnianej grobli (ten przy koszarach z pocztówki) przyjął nazwę ulicy Sadowej. A ta po rozbudowie trasy WZ została w większości wchłonięta przez Podwale Przedmiejskie.
Ulicą Sadową jeszcze na początku lat 90. można było dojść na stadion żużlowy, lodowisko, rynek owocowo-warzywny przeniesiony z Chmielnej albo do parku na Siennickiej. A we wcześniejszych latach niektórzy szli tą drogą w kierunku dworca kolejki wąskotorowej, kamiennych basenów albo metalowej rakiety przy wspomnianym stadionie.
Obecnie – oprócz koszar będących w rękach prywatnego właściciela na ulicy Sadowej znajduje się też stacja benzynowa, paczkomat, duży budynek biurowy należący do LPP (wcześniej do UTC Fire & Security Polska) w miejscu, gdzie kiedyś stały najmłodsze koszary na Dolnym Mieście. A od strony bastionów część dawnego placu wojskowego zajmuje osiedle Front Park.

W 2020 roku opisaliśmy w dwóch częściach historię jednego z przedwojennych mieszkańców ulicy Sadowej w artykułach – Wykopana tablica Wilhelma Wiegandta oraz Wykopana tablica Wilhelma Wiegandta (uzupełnienie).

Autor artykułu i współczesnego kolorowego zdjęcia zrobionego w maju 2014 roku: Jacek Górski.

Wycinek mapy Śródmieścia z 1946 roku pochodzi ze Mapstera – serwisu online z mapami Gdańska i nie tylko.
Zaprezentowana oryginalna pocztówka z obiegu pochodzi z kolekcji Opowiadaczy Historii Dolnego Miasta w Gdańsku. Została wydana przez Clarę Bernthal. A jej numer to 18494.
Autor czarno-białej fotografii koszar z Sadowej: Artur Wołosewicz. Źródło: Sobiecka L., Kaliszczak M. (ed.), Gdańsk – Dolne Miasto. Dokumentacja historyczno-urbanistyczna, PP Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Gdańsku Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, Gdańsk 1979.
Czarno-białe zdjęcia budynku z Sadowej 4 a-c pochodzą z rodzinnego albumu Katarzyny Noetzel.

P.S. Do kompletu ulic na literę S. brakuje jeszcze tylko ulicy Stefanii Sempołowskiej. Ale wkrótce przyjdzie czas i na uzupełnienie tej luki.