Szkoła Obrony Przeciwlotniczej z Siennej Grobli
Był poniedziałek – 17 dzień listopada 1941 roku. Na końcu Polskiego Haka rozpoczęło się kolejne szkolenie dla tych, którzy już niebawem mieli bronić gdańskiego nieba bezpośrednio z ziemi. Mieli stanowić część tzw. biernej obrony przeciwlotniczej. Kurs nie trwał zbyt długo, bo zaledwie cztery dni. Najpierw w drewnianej hali szkoleniowej poznawali od podstaw budowę broni, którą będą obsługiwać. A potem wyszli na zewnątrz, aby się tej broni bliżej przyjrzeć. Przyjrzeć, dotknąć i zaznajomić się z wszystkimi tajnikami jej obsługi. Jak to się mogło odbywać? Być może przynajmniej po części podobnie jak opisał to Gerharda Jeske w swoich wspomnieniach opublikowanych w książce pod tytułem „Anioł z Trąbką”…
Chłopiec pobiegł wzdłuż wału w kierunku wschodnim. (…) Szukając schronienia, skoczył za maszt sygnałowy i dalej do rowu przeciwodłamkowego. (…) Rów prowadził do dolnego stanowiska pod bastionem. Siedzieli w nim młodzi pomocnicy obrony przeciwlotniczej. Mimo niebezpieczne bliskich trafień, musieli wykonywać jak na karuzeli obroty działa 8,8. Krótkie, wydawane ochrypłym głosem rozkazy kaprala intonowały wojenną liturgię wśród grzmotów frontu. Jak bezduszne automaty praktykanci i uczniowie skakali wokół obracającego się działa. Przygotowywali się do swojego wniebowstąpienia.
A kiedy już nie miała ona przed bohaterami z czarno-białej fotografii żadnych tajemnic – można było najprawdopodobniej przystąpić do końcowego egzaminu. Na zakończenie szkolenia cała grupa – zarówno nauczyciele jak i uczniowie – zadowolona z wyników zapozowała do wspólnego zdjęcia. A jeden z uczestników tego szkolenia wkleił sobie to zdjęcie do swojego albumu opisując je na froncie piórem, dzięki czemu po latach dokładnie wiemy co zaprezentowana fotografia przedstawia. Luftschutz-Gruppenschule Danzig (Strohdeich 16) 17-20 XI 1941 – Grupa szkoleniowa obrony przeciwlotniczej (Sienna Grobla 16) 17-20 listopada 1941 r. Kto wie – być może jest to jedyna zachowana wojenna fotografia tego trudno dostępnego miejsca.
Poprosiliśmy Jana Daniluka o kilka słów na temat tego zdjęcia.
Zdjęcie wykonane przed budynkiem głównego ośrodka (Landesluftschutzschule) szkoleniowego DLB, tj. jeszcze z okresu WMG, a następnie (już po wybuchu wojny) RLB, czyli właśnie Gruppenluftschutzschule.
A oto kilka słów kontekstu nawiązującego do okoliczności powstania tego zdjęcia i wyjaśnienie użytych w opisie skrótów:
W realiach wojny wzrosło również znaczenie Reichsluftschutzbund (RLB). Jego struktury również podlegały miejscowemu dowódcy LS-Polizei. Początki tej formacji w samym Gdańsku sięgały jeszcze okresu międzywojennego – już w czerwcu 1933 r. utworzono w WMG Gdański Związek Obrony Przeciwlotniczej (Danziger Luftschutzbund; DLB), formalnie autonomiczny, ale ściśle wzorowany na istniejącym już wówczas RLB w samych Niemczech. Początkowo cały obszar Gdańska i Sopotu podzielono na 9 rewirów DLB, z czasem jednak liczba ich wzrosła (w 1939 r. było ich 11) . Równolegle z rozbudową DLB otwarto szkoły obrony pchem. i plot. (pierwszą już w 1934 r.), prowadzone przez gdańskie SS. W momencie wybuchu wojny DLB liczył około 2300 czynnych członków funkcyjnych (Amtsträger). Związek został też szybko (jako jedna z pierwszych gdańskich struktur) zunifikowany – w struktury RLB włączono go już 5 października 1939 r. Po utworzeniu Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie w oparciu o niego zbudowano kolejny Podokręg RLB (Bezirksgruppe Danzig-Westpreussen), którego kierownictwo mieściło się przy Elisabethwall. Obszar garnizonu gdańskiego był w strukturach RLB początkowo podzielony na dwie grupy miejscowe (Ortsgruppen): pierwsza („Danzig”) obejmowała całe Śródmieście, Siedlce i Długie Ogrody (7 rewirów), zaś druga („Langfuhr-Zoppot”) Wrzeszcz, Nowy Port, Oliwę i Sopot (5 rewirów). Wraz z przyłączeniem Pruszcza Gdańskiego (1 kwietnia 1942 r.) w jego zasięgu znalazła się trzecia grupa miejscowa RLB („Danzig-Land”).
RLB był jedną z masowych organizacji nazistowskich Niemiec. W samym tylko Gdańsku w styczniu 1940 r. miał on liczyć już 82 tys. członków, z czego około 3 tys. było członkami funkcyjnymi. Analogicznie do DAF przynależność do RLB, choć teoretycznie dobrowolna, w rzeczywistości była wymuszona. W Gdańsku, podobnie jak wcześniej w innych miastach Rzeszy, na poziomie sublokalnym (w ramach rewirów RLB) zaczęły powstawać wspólnoty opl (LS-Gemeinschaften), które tworzyli członkowie RLB zamieszkujący daną kamienicę, blok czy fragment ulicy. Byli oni odpowiedzialni za organizację opl, organizację dyżurów (LS-Warten) i dbanie o regulaminowe wyposażenie podlegających im schronów. Inspekcje tych ostatnich były jednym z głównych zadań członków funkcyjnych RLB kontrolujących także przestrzeganie zarządzeń o zaciemnieniu. Niejednokrotnie dla zwiększenia efektywności towarzyszyli im funkcjonariusze policji lub policjanci pomocniczy. Poza tym RLB prowadziło kursy z zakresu obrony plot., na które składała się nie tylko ochrona plot. i pchem., lecz także szkolenie obserwatorów.
Specjalistyczne kursy z zakresu obrony plot. RLB w Gdańsku i Sopocie prowadził także od 1941 r. w zakładach przemysłowych (Werkluftschutz).
Fragment: J. Daniluk, „Miasta skoszarowane”. Gdańsk i Sopot jako garnizon Wehrmachtu w latach 1939-1945, Gdańsk 2019, s. 345-346 opublikowany za zgodą autora.
Opowiadacze są w posiadaniu tej książki i polecają uwadze wszystkim miłośnikom historii Gdańska.
Po drugiej wojnie światowej w tym miejscu działała baza Spółdzielni Rybackiej/Spółdzielni Pracy Rybołówstwa Morskiego „Jedność Rybacka”. Uwaga – nie mylić z Państwową Przetwórnią Rybną Gedania przekształconą w Zakłady Rybne Gdańsk działające niezmiennie do 1990 roku pod adresem Sienna Grobla 7. W tej chwili teren na cyplu Polskiego Haka jest własnością prywatną i podobno cały czas jest przeznaczony pod taką koncepcyjną zabudowę. Szerzej pisało o tej wizji Trojmiasto.pl w 2015 roku. Po dawnej, drewnianej hali przetwórczej ryb nie ma już śladów, chociaż podobno jeszcze kilkanaście lat temu stała w tym miejscu pokazanym na współczesnym zdjęciu zrobionym 16 listopada 2019 roku.
Fotografia z 1941 r. pochodzi z kolekcji Opowiadaczy Historii Dolnego Miasta w Gdańsku. Zdjęcie armaty stacjonarnej 8,8 cm Flak 37/2 na łożu fortecznym udostępnione w domenie publicznej. Autor –Balcer~commonswiki. Współczesne zdjęcie zrobił autor tekstu.
Autorem pierwszej części artykułu jest Jacek Górski.
