Welodrom na Chłodnej

25 stycznia 2021 r. w serwisie Trojmiasto.pl w sekcji historycznej pojawił się bardzo ciekawy artykuł Jana Daniluka zatyt. „Rowerowe tradycje dawnego Gdańska”. Jedni zwrócili w nim uwagę na pierwsze kluby rowerowe w Gdańsku, inni na kobiety na rowerach, a jeszcze inni na pierwsze sklepy rowerowe lub pierwsze rowerowe ścieżki w naszym mieście. Nas Opowiadaczy najbardziej zafrapował ten fragment:

Entuzjaści „dwóch kółek” starali się doprowadzić do powstania odpowiedniej infrastruktury, gdzie mogliby bez przeszkód jeździć. Około 1898 r. powstał na Dolnym Mieście, w rejonie obecnej ul. Chłodnej, pierwszy welodrom. Niestety, nie dysponujemy szczegółami na jego temat. Najpewniej była to jedynie wydzielona przestrzeń, bez specjalnych udogodnień i niezadaszona. Po kilku latach welodrom przestał zresztą istnieć.

I teraz moglibyśmy napisać:

Natychmiast zaczęliśmy przeglądać wszelkie dostępne nam archiwa i uparcie poszukiwać odpowiedzi na pytanie – gdzie fizycznie ten welodrom był?

Tak się jednak składa, że styczeń to w naszej grupie zawsze okres podsumowań roku poprzedniego i ostrego przygotowywania się do prac w roku bieżącym. Dlatego wcale nie podjęliśmy tej rękawicy, tylko odłożyliśmy sobie tę sprawę na bliższą lub dalszą przyszłość.

Ale skoro my nie przyszliśmy do welodromu, to welodrom przyszedł do nas.
Podczas szukania materiałów na zupełnie inny temat trafiliśmy na dwa pierwsze ogłoszenia z przełomu XIX i XX wieku. Oba dotyczyły ulicy Straussgasse czyli współczesnej ulicy Chłodnej. I na obu pojawiło się hasło – velodrom. A potem dotarliśmy do kolejnych. Dowiedzmy się zatem czegoś więcej na temat tytułowego welodromu.
W 1899 roku Hermann Kling prowadził swój sklep na ulicy Langer Markt (Długi Targ) 20. W swojej ofercie posiadał maszyny do szycia, rowery i pojazdy silnikowe. Reklamował jednak głównie rowery. Rowery marki Opel produkowane przez rodzinny interes Adama Opla z Rüsselsheim nad Menem. Tego samego Adama, którego nazwisko kojarzone jest do dzisiaj z samochodami osobowymi. W ogłoszeniu prasowym z tego właśnie roku do którego udało nam się dotrzeć pojawia się też informacja o działającym na ulicy Straussgasse (Chłodnej) 8 welodromie najprawdopodobniej prowadzonym przez wspomnianego Klinga. Adres Chłodna 8 w chwili obecnej to pusta, niezabudowana działka na końcu ulicy, po lewej stronie – kiedy idziemy od strony Łąkowej w kierunku Reduty Dzik.

Rok później ukazały się dwa inne ogłoszenia tego samego sprzedawcy działającego nadal na Długim Targu. Pierwsza reklama dotyczyła rowerów Columbia. Podkreślano, że rowery te zdobyły Grand Prix na światowej wystawie w Paryżu. I było to jedno z najważniejszych wyróżnień, jakie przyznano na tej wystawie rowerom amerykańskim. Natomiast w drugiej promowano rowery niemieckiej marki Adler produkowane od 1899 roku. Na samym dole obu reklam czytelnicy mogli się dowiedzieć, że na ulicy Chłodnej (tym razem bez konkretnego numeru) znajdowała się szkoła nauki jazdy wraz z welodromem.

Jak widać – drobne wzmianki o welodromie pojawiały się przy okazji różnych rowerowych reklam tego samego sprzedawcy. Ale samo miejsce doczekało się też swojej indywidualnej reklamy, a nawet całego ich cyklu. Z pewnością uwagę czytelników przykuwał umieszczony na każdej z nich w górnej części rysunek stylizowany na pierścień Marsa (?)… po którym jak po ścieżce rowerowej poruszają się cykliści.
Pierwsza z reklam (opublikowana w co najmniej dwóch różnych gdańskich dziennikach) oficjalnie zapowiadała otwarcie welodromu na Chłodnej. A miało to się odbyć 1 listopada 1897 roku. Czego można było się dowiedzieć z tej reklamy?… Roczny abonament miał wynosić 30 marek. Miesięczny 7,5 marki. Tuzin biletów miał kosztować 5 marek. A pojedynczy bilet – pół marki. Na członków rodzin mężczyzn rowerzystów i kobiet rowerzystek miały czekać bezpłatne bilety wstępu. Rowery były przechowywane na miejscu. A welodrom otwarty miał być codziennie od ósmej rano.
Jeszcze w tym samym roku w grudniu po otwarciu welodromu wydrukowano kolejną reklamę w podobnym stylu. Oprócz powtórki cennika pojawiła się też dodatkowa wycena – tym razem za lekcje (użyto łacińskiego słowa lerncursus) nauki jazdy odbywane zgodnie z fachowymi wskazówkami. Kursant płacił za to 10 marek.
Kolejna reklama do której udało się dotrzeć pochodzi z maja 1899 roku. Tym razem na hasło reklamowe wybrano krótkie zdanie

Najlepsza nauka jazdy i zimowa trasa rowerowa.

Zimowa… w maju. Czyżby wówczas zimy trwały aż tak długo? Czy może była to powtórka reklamy np. ze stycznia lub lutego i zapomniano zmienić jej tekst…
Wracając do treści reklamy – oprócz powtórzenia godziny otwarcia pojawiła się też godzina 22:00 jako godzina zamknięcia welodromu. A w uzupełnieniu dowiadujemy się, że tory do jazdy były ogrzewane. Ta informacja ponownie może zaskoczyć, wiedząc, że reklamę opublikowano w maju.

Rok później Herman Kling zlecił kilkukrotne wydrukowanie kolejnej reklamy. Tym razem pod tym samym charakterystycznym rysunkiem pojawiła się taka informacja:

Najlepsza szkoła jazdy.
Lekcje odbywają się w sposób profesjonalny, a okres praktyki jest nieograniczony.
Otwarte codziennie.
W każdy czwartek – koncert.

Ciekawe jak głośne były te koncerty. I czy mieszkańcom Chłodnej oraz pozostałych sąsiedzkich ulic takich – jak Sempołowskiej, Królikarnia i Reduta Dzik to przeszkadzało, czy może wręcz przeciwnie. Bez wychodzenia z domu mieli po sąsiedzku kontakt z muzyką na żywo. Wystarczyło tylko otworzyć okno albo stanąć w bramie.

Natomiast w roku 1901 można było zapoznać się z wierszowaną reklamą samego welodromu. Dwuwiersz (w wolnym tłumaczeniu) brzmiał mniej więcej tak:

Już teraz zechciej rozpocząć u nas naukę jazdy na rowerze
by na wiosnę móc czerpać rozkosz z podróży w które on ciebie zabierze.

w 1898 roku musiało dojść do kilku wypadków podczas nauki jazdy na rowerze.  I być może pojawiły się plotki, że miały one miejsce właśnie na ulicy Chłodnej 8.

Z tego powodu Herman Kling opublikował w marcu tego właśnie roku ogłoszenie zaprzeczające tym wszystkim pomówieniom:

Niniejszym podaję do wiadomości, że wypadki, które wydarzyły się w ostatnim czasie podczas nauki jazdy na rowerze nie miały miejsca na moim welodromie przy ulicy Chłodnej. Poprzez podwyższenie zakrętów i podłoże pokryte bruzdkami tor ten jest technicznie tak zabezpieczony, że pozwala to na uniknięcie wypadków.

Księgi adresowe informują, że omawiany welodrom działał mniej więcej do roku 1904 lub 1905. Potem Hermann Kling jeszcze przez mniej więcej 15 lat prowadził swój sklep na Długim Targu. Ale pod adresem Chłodna 8 wszelki ślad po welodromie zaginął.

Autor tekstu: Jacek Górski.
Pomoc w tłumaczeniu: Andreas Kasperski.

Źródła reklam: Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.18, Nr. 61 (12 März 1899) + dod. str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.19, Nr. 200 (28 August 1900) str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.19, Nr. 70 (24 März 1900) str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22855 (31 Oktober 1897) – Morgen-Ausgabe. + dod. Str. 4. (ta sama reklama ukazała się też w Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22855 (31 Oktober 1897) – Morgen-Ausgabe. + dod. – str. 4). Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22942 (22 Dezember 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 8. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.18, Nr. 102 (2 Mai 1899) str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.19, Nr. 21 (26 Januar 1900) Str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.20, Nr. 60 (12 März 1901) str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.40, Nr. 23066 (7 März 1898) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.40, Nr. 23066 (7 März 1898) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 4

Podczas zbierania materiałów do tego artykułu udało nam się dotrzeć do sporej liczby różnorodnych reklam Hermana Klinga z końca XIX wieku na których nie ma wzmianki o welodromie. Ale dla miłośników historii rowerów w Gdańsku to może być bardzo ciekawy zbiór. Zachęcamy zatem do przejrzenia poniższej galerii.

Źródła reklam: Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.38, Nr. 21277 (31 März 1895) – Morgen-Ausgabe. Str. 3. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.38, Nr. 21328 (3 Mai 1895) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 4.  Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.15, Nr. 73 (26 März 1896) str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.15, Nr. 73 (26 März 1896) str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22504 (5 April 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 6. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22535 (25 April 1897) – Morgen-Ausgabe. + dod. Str. 3. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22520 (14 April 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22938 (20 Dezember 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 3. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22686 (24 Juli 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. Str. 4. Danziger Zeitung: General-Anzeiger für Danzig sowie die nordöstlichen Provinzen. Jg.39, Nr. 22710 (7 August 1897) – Abend-Ausgabe. + dod. str. 4. Danziger Courier: Kleine Danziger Zeitung für Stadt und Land: Organ für Jedermann aus dem Volke. Jg.18, Nr. 136 (13 Juni 1899) str. 4.